Aρχαιολογικός χώρος Φιλίππων Καβάλα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο ταξιδιώτης της Ελληνικής επικράτειας δεν θα δυσκολευτεί καθόλου ν'αντικρύσει σημεία που θα του θυμίζουν ή και θα του ζωντανέψουν την ιστορία των ανθρώπων που κατοικούν αυτόν τον τόπο για πάνω από 30 αιώνες. Οι τάφοι των Μυκηνών τον φέρνουν αντιμέτωπο με την νεολιθική εποχή, οι Δελφοί, η Ολυμπία, η Ακρόπολη των Αθηνών θυμίζουν το μεγαλείο της κλασσικής αρχαιότητας, σε πολλά άλλα θα ξυπνήσει το πέρασμα και η υποταγή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε αυτόν τον κλασσικισμό, το πέρασμα από τις κατακόμβες του Αγίου Δημητρίου τα πρώτα βήματα του Χριστιανισμού.Διαβαίνοντας όμως το 16ο χιλιόμετρο της οδού Καβάλας-Δράμας ο ταξιδιώτης θα έρθει αντιμέτωπος με την τοποθεσία που καταφέρνει να συγκεράσει όλο αυτό το ιστορικό διάβα μέσα σε λίγα τετραγωνικά.Πρόκειται για τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, στο μέσο της ομώνυμης πεδιάδας που εκτείνεται από τους πρόποδες του αρχαίου Ορβήλου μέχρι το <<χρυσοβώλο>> Παγγαίο, βουνά τόσο υμνημένα από τους τραγικούς των Αθηναίων βουνά δεμένα με τόσο πανάρχαιους μύθους και λατρείες.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ. ΜΥΘΟΙ, ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ.
Δίπλα στις σημερινές Κρηνίδες αντικρύζουμε τα τείχη και την Ακρόπολη των Φιλίππων, ακατάλυτη από το πέρασμα των αιώνων, βουβός μάρτυρας της ιστορίας των λαών που έζησαν ή συναντήθηκαν στην εύφορη πεδιάδα των Φιλίππων.
Η περιοχή του Παγγαίου και ιδιαίτερα η περιοχή των Φιλίππων από πολύ νωρίς τράβηξαν το ενδιαφέρον του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Θρύλοι, μύθοι, λατρείες, ιστορικά γεγονότα δέθηκαν στενά με αυτόν τον τόπο. Το κοντινό Παγγαίο, που φαίνεται τόσο καθαρά από τους Φιλίππους, ήταν σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο με αρχαία μυθολογική παράδοση, αλλά και σημαντικός οικονομικός παράγοντας, με μεγάλα δάση και πλούσια μεταλλεία.
Εδώ σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, πρώτος ο Φοίνικας Κάδμος βρήκε τα χρυσωρυχεία και εδώ κόπηκαν τα πιο αρχαία νομίσματα της περιοχής, με διονυσιακές παραστάσεις. Κοντά στη χιονοσκέπαστη κορυφή του Παγγαίου είχε ο Διόνυσος το μαντείο του, στο οποίο χρησμοδοτούσε μια γυναίκα, η Πρόμαντις, τους χρησμούς της οποίας ανακοίνωναν στους πιστούς οι ιερείς του θεού οι Προφητεύοντες. Το μαντείο του Διονύσου το εξουσίαζαν οι πολεμικοί Σάτρες. Σύμφωνα πάλι με αρχαίους μύθους, στο Παγγαίο κατασπαράχθηκε από τις Μαινάδες ο Ορφέας. Ακόμη, εδώ ξετυλίγεται ο μύθος για τον βασιλιά των Ηδωνών Λυκούργο, τον αντίπαλο του Διονύσου.
Στις πυκνόφυτες πλαγιές του βουνού σχηματίσθηκαν Διονυσιακοί θίασοι και εδώ αναπτύχθηκαν ιδέες για την ευθανασία. Ακόμα, μια αρχαία παράδοση που την διέσωσε ο Αππιανός -Ρωμ. Εμφύλ. IV, 105- τοποθετεί κοντά στους Φιλίππους, σε ένα ποταμάκι τον Ζυγάκτη, τη θέση όπου ο Πλούτωνας άρπαξε στο σκοτεινό βασίλειό του, την Περσεφόνη ενώ αυτή μάζευε λουλούδια.
Ο Πεισίστρατος ήρθε στο Παγγαίο εξόριστος για να βρεί χρυσό και μισθοφόρους. Επίσης και ο Θουκυδίδης πέρασε στο Παγγαίο τα χρόνια της εξορίας του, γράφοντας την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου και πιθανόν να πέθανε εδώ. Τα μεταλλεία χρυσού του Παγγαίου αποτέλεσαν βασικό οικονομικό πόρο και συνετέλεσαν στην ακμή του Μακεδονικού βασιλείου.


ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Πολύ πριν έρθουν οι Έλληνες στους Φιλίππους, υπήρχε ένας συνοικισμός της Νεολιθικής εποχής, που ανακαλύφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, δίπλα σε πηγές νερού, στη θέση Ντικιλί-Τάς.
Τα ευρήματα ανάγονται στην Πρωτοελληνική εποχή (2850-2250 π.Χ), ενώ τα νεώτερα ευρήματα χρονολογούν τον συνοικισμό στην περίοδο 1700-1500 π.Χ. Βρέθηκαν τμήματα μεγάλων αγγείων, όπλα, πέλεκεις, αγροτικά εργαλεία και πήλινα ειδώλια ανθρώπων και ζώων.
Ο συνοικισμός του Ντικιλί-Τάς στις προϊστορικές σκοτεινές χιλιετηρίδες, μπορεί να θεωρηθεί σαν μακρινός πρόγονος της πόλης των ιστορικών χρόνων.


ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Στους ιστορικούς χρόνους σε ολόκληρη την περιοχή του Παγγαίου ζουν θρακικά φύλα, που διακρίνονται για την πολεμική τους τέχνη και ικανότητα.
Οι Έλληνες έρχονται αργότερα. Γίνεται μια πρώτη απόπειρα των Αθηναίων να κατακτήσουν αυτή την εύφορη περιοχή το 465 π.Χ, όπου διεξάγεται μια μάχη μεταξύ Αθηναίων και θρακικών φύλων. Οι Αθηναίοι χάνουν τη μάχη, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 10.000 νεκρούς οπλίτες. Αργότερα, ανάμεσα στο 360-359 π.Χ Έλληνες άποικοι από τη Θάσο, με αρχηγό τον εξόριστο Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό Καλλίστρατο, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Φιλίππων, κτίζοντας την πρώτη μικρή πόλη. Η πόλη αυτή πριν πάρει το όνομα του βασιληά των Μακεδόνων Φιλίππου Β΄, είναι γνωστή άλλοτε με το όνομα Κρηνίδες και άλλοτε με το όνομα Δάτον. Το όνομα Κρηνίδες οφείλεται στα άφθονα νερά που πηγάζουν ολόγυρα στην περιοχή - κρήναι γαρ είσι περί τώ λόφω ναμάτων πολλαί - Από το έργο του Αππιανού - Ρωμαϊκός εμφύλιος IV, 105,439 -. Το όνομα Δάτον είναι απήχηση της ξακουστής ευφορίας της περιοχής αυτής που εκφραζόταν με την παροιμία - Δάτον αγαθών και αγαθών αγαθίδας-.
Δεν ήταν όμως, μόνο η εύφορη γη που προσέλκυσε τους Αθηναίους και τους Θάσιους.
Η γη αυτή έκρυβε μεταλλεία χρυσού πίσω από την Ακρόπολη. Με την κατοχή
και εκμετάλλευσή τους από τους Θάσιους, κυκλοφόρησαν νέα νομίσματα, χρυσά και χάλκινα που είχαν για κύρια παράσταση το κεφάλι του Ηρακλή και στην πίσω πλευρά ένα τρίποδα ή άλλες φορές ένα τόξο με ρόπαλο.
Τα νομίσματα αυτά είχαν την επιγραφή ΘΑΣΙΟΝ ΗΠΕΙΡΟ.
(Χάλκινο νόμισμα Κρηνίδων. Οπισθότυπος: τρίποδας και επιγραφή ΘΑΣΙΟΝ ΗΠΕΙΡΟ)
Στην αποικία αυτή δόθηκε εξαιρετική σημασία. Υποστηρίχθηκε από ιστορικούς πως η 11η επιστολή του Πλάτωνα προς τον Θάσιο Λαοδάμα, αφορά τη νομοθεσία και οργάνωση των Κρηνίδων.
Περνώντας στα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Β΄, οι δραστηριότητες των Θρακών βασιλέων αποτελούσαν μόνιμη πηγή ανησυχίας και δημιουργούσαν προβλήματα στα βόρεια σύνορα του Μακεδονικού κράτους. Ο Φίλιππος υποχρεώθηκε επανειλημμένως από τις περιστάσεις να εμπλακεί στις υποθέσεις της Θράκης. Όταν ο Φίλιππος κατέλαβε (357 π.Χ) την Αμφίπολη στον κάτω ρου του Στρυμόνα, ένας βασιλιάς ενός θρακικού φύλου, ο Κετρίπορις, άρχισε να επιτίθεται εναντίον ελληνικών πόλεων της πεδιάδας του Δάτου. Μία από αυτές, οι Κρηνίδες, ζήτησε προστασία από τον Φίλιππο, ο οποίος ανταποκρίθηκε άμεσα, θέτοντας τέρμα στις θρακικές επιδρομές, προσαρτώντας την περιοχή και επανιδρύοντας τις Κρηνίδες ως Φιλίππους.
Ο Φίλιππος διείδε την στρατηγική και οικονομική σημασία των Κρηνίδων. Αφού την κατέλαβε, αύξησε τον πληθυσμό της με Μακεδόνες αποίκους και της έδωσε το όνομά του. Έτσι δημιουργήθηκε η Μακεδονική πόλη Φίλιπποι. Ένα μεγάλο και ισχυρό τείχος περιέβαλε την πόλη και ένα θέατρο , από τα καλύτερα της Αρχαίας Ελλάδας, την κόσμησε.
Η πόλη των Φιλίππων αναδείχθηκε πρώτιστη βασιλική αποικία και η προσάρτησή της αποτέλεσε ένα σταθερό βήμα προς την πραγματοποίηση της επέκτασης της Μακεδονίας από τον Στρυμόνα έως τον Νέστο. Ταυτόχρονα ο Φίλιππος άρχισε να εκμεταλλεύεται εντατικά τα χρυσωρυχεία που είχαν το όνομα ʼσυλα, ίσως γιατί όπως υπέθεσε ο Γάλλος αρχαιολόγος Heuzey, όσοι εγκληματίες ή φυγάδες σκλάβοι έρχονταν εδώ, έβρισκαν ασυλία, δουλεύοντας στα χρυσωρυχεία. Ο Ηρόδοτος, VII,115, ονομάζει τα χρυσωρυχεία Συλέος Πεδίον και Σκαπτή ύλη - και αποδίδει στα χρυσωρυχεία μια πρόσοδο ανώτερη από 1000 τάλαντα το χρόνο. Στους Φιλίππους εγκαταστάθηκε το βασιλικό νομισματοκοπείο, όπου κόπηκε το περίφημο νόμισμα, το Φιλίππειον.
(Χρυσό νόμισμα Φιλίππου Β'.Εμπροσθότυπος: δαφνοστεφής κεφαλή Απόλλωνος. Οπισθότυπος: Συνωρίς (άρμα με δύο άλογα) και επιγραφή ΦΙΛΙΠΠΟΥ. )
Ο Θεόφραστος που γνώριζε καλά την περιοχή των Φιλίππων, μας πληροφορεί πως τον 4ο αιώνα π.Χ, με την εγκατάσταση των Μακεδόνων αποίκων, εκτελείται ένα τεράστιο πλουροπαραγωγικό έργο. Αποξηράνθηκε ένα μεγάλο μέρος της πεδιάδας που ως τότε ήταν σκεπασμένη με νερά και έλη. Το αποξηραντικό έργο που επιτεύχθηκε είχε και σαν αποτέλεσμα την καλυτέρευση του κλίματος της περιοχής.
Το 304 π.Χ η πόλη των Φιλίππων ανέδειξε έναν Ολυμπιονίκη. Ο Λάμπου ο Φιλιππήσιος αναδείχθηκε νικητής τεθρίππων.
Μεγάλη είναι η άγνοιά μας για την ιστορία της πόλης στους αιώνες που ακολουθούν, ως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση. Φιλολογικές μαρτυρίες δεν υπάρχουν και το έργο του ιστορικού Μαρσύα που καταγόταν από τους Φιλίππους και έγραψε για την πατρίδα του, δυστυχώς χάθηκε.
Οι λίγες επιγραφές που βρέθηκαν στις ανασκαφές και που χρονολογούνται στην Ελληνιστική εποχή μας πληροφορούν για την προσωπική επέμβαση του Μ. Αλεξάνδρου στο ζήτημα της αποξήρανσης των Τεναγών, για την περιοδική πώληση του αξιώματος του ιεροκύρηκα, για ένα ψήφισμα προς τιμήν κάποιου πολίτη που δάνεισε στην πόλη χρηματικό ποσό με μικρό ή δίχως τόκο. Από ένα ψήφισμα των Φιλίππων στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ που βρέθηκε στην Κώ, μαθαίνουμε για την υποδοχή των Θεωρών της νήσου, που ήρθαν στους Φιλίππους να κηρύξουν εκεχειρία και να κάνουν γνωστό τον εορτασμό των Ασκληπιείων. Η τοπική βουλή απένειμε στους απεσταλμένους διάφορες τιμές και ενέκρινε ένα στρατιωτικό απόσπασμα για την συνοδεία τους ως την Νεάπολη(Καβάλα).
Κατά τη διάρκεια της Μακεδονικής κυριαρχίας οι Φίλιπποι είναι μία από τις κύριες πόλεις του Μακεδονικού Βασιλείου με οικονομική ακμή αλλά και ιδιαίτερα προνόμια. Ο πληθυσμός όμως και η σημασία της πόλης με τη ροή του χρόνου ελλατώνεται σημαντικά, μέχρι την εποχή της Ρωμαϊκής κατάκτησης(168 π.Χ).


ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Το 86 π.Χ η πόλη των Φιλίππων αναφέρεται στον πόλεμο της Ρώμης κατά του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη και από τους Φιλίππους περνούν τα Ρωμαϊκά εκστρατευτικά σώματα. Λίγο αργότερα, το 42 π.Χ ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, η Μάχη των Φιλίππων κάνει το όνομα της πόλης γνωστό σε όλη την υφήλιο.
Αμέσως μετά τη μάχη, ο Αντώνιος εγκατέστησε στην πόλη τους πρώτους Ρωμαίους αποίκους και λίγο αργότερα, το 30 π.Χ ο Οκταβιανός έστειλε από την Ιταλία νέους πολυάριθμους αποίκους. Οι Ρωμαίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν σαν αστοί μέσα στους Φιλίππους αλλά και σαν αγρότες στα γύρω χωριά του κάμπου. Δημιουργήθηκε έτσι η αποικία Augusta julia Philippensis που προσαρτήθηκε στη φυλή Voltinia και είχε τους δικούς της άρχοντες και τη δική της διοικητική οργάνωση. Η μικρή πόλη μεγάλωσε, ο πληθυσμός της διαφοροποιήθηκε με την εγκατάσταση του Ρωμαϊκού στοιχείου, η ελληνική γλώσσα παραμερίστηκε από τη Λατινική που έγινε τότε η επίσημη γλώσσα της αποικίας. Αργότερα τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ η ελληνική γλώσσα ξαναπαίρνει τη θέση της.
Στη Ρωμαϊκή εποχή και ιδιαίτερα στα χρόνια των Αντωνίνων, ανθίζουν οι τέχνες στους Φιλίππους. Κτίζονται μεγάλες δαπανηρές οικοδομές, το Forum, η εμπορική αγορά, η παλαίστρα, τα λουτρά και ένα μεγάλο υδραγωγείο που έφερνε νερό στην πόλη από τη δυτική πλευρά. Υψώθηκαν αγάλματα και μνημεία που αλλάζουν την υποδομή και την πολιτιστική όψη της πόλης. Οι θρησκευτικές δοξασίες του ντόπιου θρακικού πληθυσμού και των Ελλήνων αποίκων ανακατεύθηκαν με τις δοξασίες των Ρωμαίων και τα θρησκευτικά ρεύματα της Ανατολής και δημιουργήθηκε έτσι το Πάνθεον της αποικίας.


ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Τελευταία έρχεται η Χριστιανική θρησκεία. Ο σταυρός παίρνει τη θέση των ειδωλολατρικών συμβόλων. Οι κάτοικοι των Φιλίππων είναι οι πρώτοι κάτοικοι της Ευρώπης που ακούνε το κήρυγμα της νέας θρησκείας.
Μια μέρα του 49 ή 50 μ.Χ. ένα πλοίο αποβιβάζει τον Απόστολο Παύλο, τον Τιμόθεο και τον συγγραφέα των Πράξεων των Αποστόλων - πιθανότατα τον Λουκά - στη Νεάπολη, τη σημερινή Καβάλα. Από τη Νεάπολη μέσω της Εγνατίας οδού φθάνουν στην πόλη των Φιλίππων, όπου και διαμένουν. Κοντά στη δυτική πλευρά του τείχους της πόλης υπήρχε ένα μικρό ποταμάκι όπου ήταν ο τόπος προσευχής των Εβραίων. Εκεί κατευθύνθηκε ο Απόστολος Παύλος ένα Σάββατο με τους συνοδούς του και απεύθυνε για πρώτη φορά το κήρυγμά του στις συγκεντρωμένες γυναίκες. Η Λυδία από τα Θυάτειρα τον ακούει προσεκτικά και πρώτη παίρνει το βάπτισμα της νέας θρησκείας. Έπειτα παρακαλεί τον Παύλο να δεχθεί την φιλοξενία της. Η Λυδία αποτέλεσε την πρώτη Ευρωπαία που βαπτίσθηκε χριστιανή.
Πολλές μέρες ο Απόστολος Παύλος με τους συνοδούς του περπατάει τον δρόμο από την πύλη προς την Εβραϊκή Συναγωγή και διακηρύττει τον λόγο του θεού. Σε όλη την διαδρομή τον ακολουθεί μια γυναίκα δούλη - κατά τον κόσμο των Φιλίππων, δαιμονισμένη - από την μαντική ικανότητα της οποίας οι κύριοί της κέρδιζαν χρήματα. Αυτή η "δαιμονισμένη" δούλη δέχεται το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου και δείχνει πίστη στη νέα θρησκεία. Διακηρύττει στην πόλη πως θεραπεύτηκε από τον δαίμονα που είχε μέσα της. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να θιγούν τα συμφέροντα των κυρίων της οι οποίοι συνέλαβαν τον Παύλο και τον Σίλα και τους οδήγησαν στην Αγορά. Εκεί τους έδειραν, τους κακοποίησαν και κατόπιν τους έκλεισαν στη φυλακή. Για τη νύχτα της φυλάκισής τους, το δυνατό σεισμό που έγινε τα μεσάνυχτα και για το βάπτισμα του δεσμοφύλακα και της οικογένειάς του, υπάρχει λεπτομερειακή αφήγηση στις 'Πράξεις των Αποστόλων'. Την επόμενη μέρα τους άφησαν ελεύθερους. Πήγαν στο σπίτι της Λυδίας όπου τους περίμεναν οι πρώτοι Χριστιανοί των Φιλίππων και αφού τους χαιρέτισαν κατευθύνθηκαν για τη Θεσσαλονίκη.
Το 55 μ.Χ. έστειλε στους Φιλίππους επιστολή από τη φυλακή της Εφέσου. ʼλλες δύο φορές ξαναπέρασε ο Παύλος από τους Φιλίππους. Μία το 56 μ.Χ και τελευταία το 57 μ.Χ όπου και γιόρτασε το Πάσχα. Το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου από τους Φιλίππους και η βάπτιση σε αυτή την πόλη της πρώτης Ευρωπαίας Χριστιανής, προσδίδει στην πόλη των Φιλίππων εκτός από την ιστορική αξία που είχε και θρησκευτική αξία στον Ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο.
Η νέα χριστιανική θρησκεία χρησιμοποιεί σαν γλώσσα την ελληνική εκτοπίζοντας την λατινική των Ρωμαίων αποίκων. Από τον 3ο μ.Χ. αιώνα εμφανίζονται ξανά ελληνικές επιγραφές. Το πιστοποιεί άλλωστε και ο Αθηναίος ρήτορας Ιμέριος που καλεσμένος από τον Αυτοκράτορα Ιουλιανό το 362 μ.Χ., πέρασε από την πόλη και εκφώνησε λόγο προς τους κατοίκους των Φιλίππων.
Με την επίσημη πλέον αναγνώριση του Χριστιανισμού από τον Μέγα Κων/νο σαν επίσημης θρησκείας του κράτους, οι Φίλιπποι είναι έδρα Μητροπολίτη που έχει στη δικαιοδοσία του 5-7 επισκοπές. Αυτήν την εποχή κτίζονται οικοδομές στο κέντρο της πόλης, που αλλάζουν την όψη της. Με τις ανασκαφές βγήκαν στην επιφάνεια δύο μεγάλες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές με πλούσια διακόσμηση. Τα ευρήματα αυτής της εποχής μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Φίλιπποι ήταν μια χριστιανική οργανωμένη κοινωνία με οικονομική άνεση.


ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Η ασφάλεια και ειρήνη που έδωσε στα χρόνια που πέρασαν, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην πόλη, κινδύνεψαν στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η εισβολή τον 4ο μ.Χ. αιώνα βαρβαρικών φύλων στα εδάφη του Βυζαντίου, αγγίζει και τους Φιλίππους. Βαρβαρικά φύλα φτάνουν μπροστά στην πόλη χωρίς όμως να καταφέρουν να την καταλάβουν. Το 473 μ.Χ. οι Γότθοι πλησίασαν στην περιοχή, πυρπόλησαν τα προάστιά της, την ίδια την πόλη όμως δεν μπόρεσαν να την καταλάβουν. Τους 7ο και 8ο μ.Χ. αιώνες ακολουθούν οι Σλαβικές επιδρομές. Αργότερα στις αρχές του 9ου αιώνα γίνονται οι Βουλγαρικές επιδρομές. Σε μια από αυτές τις επιδρομές το 837 μ.Χ. οι Βούλγαροι φθάνουν ως την πόλη και αφού πρωτύτερα οι κάτοικοι την εκκένωσαν, την κατέλαβαν και πάνω στις μαρμάρινες πλάκες του στυλοβάτη της νότιας κιονοστοιχίας της Βασιλικής Β', γράφουν το χρονικό της νίκης τους στην ελληνική γλώσσα. Οι Βούλγαροι αποσύρθηκαν γρήγορα και στο τέλος του 9ου αιώνα ολόκληρη η Ανατολική Μακεδονία οργανώθηκε από τους Βυζαντινούς. Τα τείχη της πόλης καθώς και η Ακρόπολη ανοικοδομούνται (963-969 μ.Χ.).
Στις θριαμβευτικές εκστρατείες του Βασιλείου Β' του Βουλγαροκτόνου από το 1004 έως το 1018 μ.Χ., πέρασαν πολλές φορές Βυζαντινά στρατεύματα από τους Φιλίππους. Λίγο αργότερα, στην εποχή των σταυροφοριών το 1097 μ.Χ., από τους Φιλίππους πέρασαν τα στρατεύματα της πρώτης σταυροφορίας.
Στα μέσα του 12ου αιώνα, ο ʼραβας γεωγράφος Idrisi, μας δένει σημαντικά στοιχεία για την τότε εικόνα των Φιλίππων. Αναφέρει τους Φιλίππους σαν πόλη με ζωηρή εμπορική κίνηση, με καλλιέργειες αμπελιών και φυτειών κάθε είδους.
Επίσης η σημαντική θέση της πόλης πάνω στην μεγάλη οδική αρτηρία (Εγνατία) της περιοχής, είναι η αιτία επίσκεψης πολλών Αυτοκρατόρων. Όταν οι Φράγκοι κυρίευσαν την Κων/πολη, πέρασε από τους Φιλίππους δύο φορές, το 1204 μ.Χ., ο Φράγκος βασιληάς Βοδουίνος της Φλάνδρας. Το 1246 ο Αυτοκράτορας της Νίκαιας, Ιωάννης Βατάτζης, εκστρατεύει κατά των Βουλγάρων. Έρχεται στους Φιλίππους και συγκαλεί το πολεμικό του συμβούλιο. Ο ίδιος ξαναπερνά από την πόλη το 1252 μ.Χ. και συγκροτεί ένα ανώτατο δικαστήριο με σκοπό τη δίκη του Μιχαήλ Παλαιολόγου.
Τον 14ο αιώνα με τους εμφύλιους πολέμους των Ελλήνων βασιλέων και διεκδικητών του θρόνου, αναμίχθηκαν στον εμφύλιο Τούρκοι αλλά και Σέρβοι. Στους Φιλίππους στρατοπέδευσαν το 1327 μ.Χ. τα στρατεύματα του Ανδρόνικου Β' και το 1342 μ.Χ. τα στρατεύματα του Ιωάννη Κατακουζηνού. Η τελευταία αναφορά σε εκστρατεία των ιστορικών, που αφορά το όνομα των Φιλίππων, είναι το 1355 μ.Χ. όπου εκστρατεύει ο Αυτοκράτορας Ματθαίος Κατακουζηνός κατά των Σέρβων. Οι κάτοικοι της πόλης όμως έχοντας κάποια διένεξη με τον Αυτοκράτορα Ματθαίο Κατακουζηνό, παίρνουν μέρος στη σύλληψή του και τον παραδίνουν στον Σέρβο ηγεμόνα Vojhna.
Κατόπιν έρχονται οι Σελτζούκοι (Τούρκοι) οι οποίοι καταλαμβάνουν τις Σέρρες το 1383 μ.Χ., την Χριστούπολη (Καβάλα) το ίδιο έτος και την Θεσ/νίκη το 1387 μ.Χ. και εγκαθιδρύουν το Τουρκοκρατικό καθεστώς με διοίκηση και στρατό κατοχής.


ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς και πως ερημώθηκαν οι Φίλιπποι. Είναι πολύ πιθανό σύμφωνα με ιστορικούς και αρχαιολόγους η ερήμωση να οφείλεται στα έλη που έφταναν μέχρι τα τείχη της. Το 1546-1549 μ.Χ. που επισκέφθηκε την πόλη ο P. Belon, η πόλη ήταν έρημη. Υπήρχαν μόνο πέντε-έξη σπίτια έξω από τα τείχη, στις σημερινές Κρηνίδες. Το όνομα της πόλης εξακολουθεί να αναφέρεται σε Πατριαρχικές Πράξεις και έγγραφα έως τον 18ο αιώνα. Η πόλη είχε πάψει από καιρό να έχει ζωή. Δεν έμεινε παρά μόνο το όνομά της. Ο πρώτος που επισκέφθηκε την ερειπωμένη πόλη ήταν ο Κυριάκος Αγκωνίτης το 1426-1430 μ.Χ. Έπειτα από αυτόν ο Ιωάννης Λάσκαρης και έπειτα όπως ήδη αναφέραμε ο P. Belon.
Η επιστημονική έρευνα και μελέτη άρχισε με τις εργασίες των Γάλλων L. Heuzey (αρχαιολόγου) και H. Daumet (αρχιτέκτονα) το 1861. Δίπλα στην ερειπωμένη πόλη των Φιλίππων (σημερινές Κρηνίδες), υπήρχε ένα μικρό χωριό το οποίο κατοικούνταν από Τούρκους στην πλειοψηφία και ονομαζόταν Ραχτζά. Με την απελευθέρωση της Καβάλας το 1913 από τα Ελληνικά στρατεύματα, άρχισε η σταδιακή φυγή του Τουρκικού στοιχείου και επανήλθε η αρχαία ονομασία Κρηνίδες. Με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 οι Κρηνίδες ζωντάνεψαν πληθυσμιακά με την εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων της Μ. Ασίας.
Συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1914 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών. Ως τότε τα μόνα ορατά μνημεία ήταν τα τείχη (ένα μέρος), η Ακρόπολη και οι πεσσοί της Βασιλικής Β'.
Περισσότερα από 1700 χρόνια η πόλη που ίδρυσαν Έλληνες άποικοι της Θάσου παίζει έναν εξέχοντα ιστορικό και θρησκευτικό ρόλο.




Μνημείο του C. Vibius Quartus
Στα ανατολικά όρια του σύγχρονου χωριού των Κρηνίδων σώζεται το μνημείο του Ρωμαίου βετεράνου αξιωματούχου C. Vibius Quartus. Το μνημείο υψωνόταν στη βόρεια παρειά της Ρωμαϊκής Εγνατίας οδού , της οποίας πιθανώς υπήρχε σταθμός στη θέση αυτή αναφερόμενος ως Co Fons (πηγή νερού) στα ρωμαϊκά itineraria. Η πηγή του νερού αυτής της περιοχής, τροφοδοτεί και σήμερα το σύγχρονο χωριό, μαζί με το παρακείμενο έλος, το οποίο αποτελεί τμήμα του μεγάλου έλους της πεδιάδας των Φιλίππων που έχει αποξηρανθεί. Η παρουσία του σύγχρονου δρόμου, που ακολουθεί την πορεία της Εγνατίας οδού, ο γειτονικός λόφος του προϊστορικού οικισμού και το επιβλητικό μνημείο του ρωμαίου στρατιωτικού διατηρούν σημαντικά στοιχεία αυθεντικότητας του αρχαίου ιστορικού τοπίου και του περιβάλλοντος χώρου, παρά τις αλλοιώσεις που η σύγχρονη ζωή έχει επιφέρει. Το ελληνικό τοπωνύμιο της περιοχής "Μεγάλο Λιθάρι", όπως και το τουρκικό "Ντικιλί Τας", που αναφέρονται από το Γάλλο περιηγητή-αρχαιολόγο L. Heuzey, ο οποίος επισκέφθηκε την περιοχή στα 1862, προέρχονται από το τεράστιο σε όγκο μνημείο, που σώθηκε σχεδόν άθικτο από την αρχαιότητα. Οι μοναδικές αλλοιώσεις του μνημείου εμφανίζονται στο κάτω τμήμα του, που είναι φθαρμένο, εξαιτίας της λαϊκής παράδοσης που το συνδέει με τον Μέγα Αλέξανδρο. Το μνημείο ονομαζόταν στην εποχή της τουρκοκρατίας Παχνί του Βουκεφάλα και τη σκόνη από το τριμμένο μάρμαρο του έπιναν οι γυναίκες για να γεννήσουν παιδιά αρσενικά, γερά σαν τον Μέγα Αλέξανδρο.

Προϊστορικός οικισμός Μεγάλο Λιθάρι ή Ντικιλί Τας
Ακολουθώντας το μικρό μονοπάτι δίπλα στο έλος φτάνει κανείς στο λόφο του προϊστορικού οικισμού, η συστηματική ανασκαφική έρευνα του οποίου άρχισε στα 1961 και πραγματοποιείται με κοινό πρόγραμμα συνεργασίας της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Στο χώρο της ανασκαφής δεν υπάρχουν ακόμα μνημεία επισκέψιμα, όμως ορισμένα αντιπροσωπευτικά ευρήματα των ανασκαφών είναι εκτεθειμένα σε προσωρινή έκθεση στον προθάλαμο του Μουσείου των Φιλίππων. Ειδώλια, αγγεία, εργαλεία και κοσμήματα αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού των πρώτων κατοίκων της περιοχής των Φιλίππων από τη μέση νεολιθική εποχή ως το τέλος της εποχής του χαλκού. Η ζωή στον προϊστορικό οικισμό πρέπει να διακόπτεται με το τέλος της εποχής του χαλκού. Στην πρώϊμη εποχή του σιδήρου πρέπει να άρχισε η κατοίκηση της οχυρής Ακρόπολης των Φιλίππων, στην οποία εγκαταστάθηκαν στον 4ο αι. π.Χ. οι Θάσιοι άποικοι των Κρηνίδων και την οποία τείχισε λίγα χρόνια αργότερα ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β'.




Ο Βρούτος και ο Κάσσιος, αφού δολοφόνησαν στη Ρώμη τον Ιούλιο Καίσαρα και έθεσαν τέρμα στο μοναρχικό και απολυταρχικό πολίτευμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, βρέθηκαν λόγω συγκυριών με ένα μέρος του στρατού, στους Φιλίππους. Την στρατιά αυτή με αρχηγούς τους Κάσσιο και Βρούτο, η Παγκόσμια ιστορία την ονόμασε "Δημοκρατικούς". Υπήρχε όμως και η αντίπαλη στρατιά, η στρατιά της Τριανδρίας, με αρχηγούς τους Αντώνιο και Οκταβιανό, που κατευθυνόταν στους Φιλίππους με σκοπό την εκδίκηση για τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα καθώς και την πάταξη του ένοπλου κινήματος των Δημοκρατικών. Έτσι οι δυο αντίπαλες στρατιές μπλέχθηκαν στους Φιλίππους σε μία εμφύλια, φονική μάχη. Έληξε με ήττα των Δημοκρατικών και είχε κοσμοϊστορικές συνέπειες. Το δημοκρατικό πολίτευμα καταργήθηκε και στη Πώμη αναδείχθηκε Αυτοκράτορας ο Οκταβιανός Αύγουστος. Η μάχη των Φιλίππων αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και για την πόλη των Φιλίππων.
Σε λίγο χρονικό διάστημα μετά από αυτή την κοσμοϊστορική ένοπλη διένεξη, Ρωμαίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη και με τη γλώσσα, τη διοίκηση, τους θεσμούς και τη θρησκεία τους της έδωσαν για 2-3 αιώνες τον χαρακτήρα Ρωμαϊκής πόλης.
Θεωρείται απαραίτητο να αναφέρουμε πιο λεπτομερή στοιχεία για τη μάχη των Φιλίππων, ως προς τη σύνθεση και διεξαγωγή αυτής.
Ο Βρούτος και ο Κάσσιος επιστρέφοντας από την Ασία με έναν στρατό 19 λεγεώνων - 80.000 πεζικό και 20.000 ιππείς - και με σημαντικές ενισχύσεις που πήραν από τους συμμάχους τους, διέσχισαν τη Θράκη και στρατοπέδευσαν 18 σταδίους (3.300 μέτρα) δυτικά των Φιλίππων. Ο Αντώνιος και ο Οκταβιανός προχωρώντας στην Εγνατία (αρχαίος δρόμος που ένωνε την Ρώμη με την Κων/πολη) προς την κατεύθυνση των Φιλίππων, ήρθαν και στρατοπέδευσαν 8 μόνο σταδίους (1.500 μέτρα) μπροστά από τις θέσεις των Δημοκρατικών. Οι δυνάμεις τους αποτελούνταν από 19 λεγεώνες - 80.000 πεζικό και 13.000 ιππείς. Η θέση τους ήταν πιο μειονεκτική από τη θέση των Δημοκρατικών και αυτό γιατί εκτός του ότι διέθεταν λιγότερους ιππείς, το στρατόπεδό τους βρισκόταν σε πεδιάδα και όχι σε υψώματα όπως των αντιπάλων τους. Τρεις βδομάδες μετά από την πρώτη συμπλοκή στις 23 Οκτωβρίου του 42 π.Χ έγινε η τελική, αποφασιστική, άγρια μάχη. Σώμα με σώμα πολέμησαν οι αντίπαλοι στρατιώτες. Στο τέλος η παράταξη του Βρούτου κάμφθηκε και οι στρατιώτες του ζήτησαν να σωθούν με φυγή στη θάλασσα και στα γύρω βουνά. Ο Βρούτος ακολουθούμενος από πολυάριθμους στρατιώτες και αφοσιωμένους φίλους αποχώρησε στα υψώματα σχεδιάζοντας να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης τη νύχτα ή να προχωρήσει με κατεύθυνση τη θάλασσα. Σε λίγο όμως απελπισμένος από την πραγματικότητα και θεωρώντας μάταιο να συνεχίσει τον αγώνα, ζήτησε από το φίλο του Στράτωνα να τον σκοτώσει. Ο Αντώνιος κήδεψε με τιμές το νεκρό και έστειλε τη στάχτη από το λείψανο του στη μητέρα του στη Ρώμη. Έπειτα από τον θάνατό του, οι στρατιώτες του παραδόθηκαν στους αρχηγούς της Τριανδρίας.






Το Θέατρο

Στους πρόποδες του λόφου της ακροπόλεως, στηριγμένο στο ανατολικό τείχος της πόλης των Φιλίππων, βρίσκεται το θέατρο, κάπου 130 μέτρα Β.Α από την αψίδα της Βασιλικής Α΄. Το κτίσμα πέρασε από διάφορες φάσεις. Στην εποχή του Φιλίππου Β΄(4ος αι.) ανάγεται το παλαιότερο οικοδόμημα με τις γενικές γραμμές και την ορχήστρα που είχε διάμετρο 21,60μ.
Μετά τη Ρωμαϊκή αποίκιση γίνονται αλλαγές, σύμφωνα με τα προτιμώμενα θεάματα και τις αισθητικές απαιτήσεις της εποχής. Περί τα τέλη του 2ου μ.Χ αιώνα πραγματοποιούνται μεγάλες διαρρυθμίσεις. Οι πρώτες σειρές των εδωλίων αφαιρούνται και η διάμετρος της ορχήστρας αυξάνεται σε 24,80μ. Το δάπεδό της στρώνεται με μεγάλες μαρμάρινες πλάκες και στην περιφέρειά της κτίζεται τείχος με μαρμάρινο θωράκιο (συνολικό ύψος 2μ.) για την προστασία των θεατών κατά τις θηριομαχίες που γίνονταν στο θέατρο κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στο ψηλότερο μέρος του κοίλου τοποθετούνται νέες σειρές εδωλίων και κτίζονται τα οικοδομήματα της σκηνής.
Κατά τα μέσα του 3ου μ.Χ αιώνος επιχειρείται μια τελευταία διαρρύθμιση του θεάτρου των Φιλίππων, προκειμένου να δημιουργηθεί μεγαλύτερος χώρος για τις θηριομαχίες, μονομαχίες και κυνήγια. Μεταβάλλεται η ορχήστρα σε κυκλική αρένα και συμπιέζεται ο τοίχος της σκηνής. Κτίζεται ακόμη ένας υπόγειος διάδρομος, που διαχωρίζει την περιφέρεια της ορχήστρας από την σκηνή, για να βγαίνουν τα θηρία από τα υπόγεια στην αρένα.
Από το μεγάλο αυτό θέατρο σώζονται σήμερα πολλά στοιχεία του. Αναστηλωμένο προσφέρεται για παραστάσεις συνήθως αρχαίων θεατρικών έργων, τα οποία εντάσσονται στα θερινά προγράμματα του Φεστιβάλ Φιλίππων και Θάσου.





Πηγή:http://users.otenet.gr/~filippi/history1.html#20