Δέσποινα...

Μια ακόμη σημαντική αρχαία θέση βρίσκεται ΝΔ από τη Μεγαλόπολη, η Λυκόσουρα (15 χλμ), ακατοίκητη σήμερα. Σύμφωνα με τον Παυσανία η Λυκόσουρα ήταν μια από τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου, «η πρώτη που είδε το φως του ήλιου». Πάνω σε λόφο διακρίνονται λείψανα από τον οχυρωματικό περίβολο της αρχαίας ακρόπολης, ενώ στα νότια και ανατολικό κράσπεδά του οι ανασκαφές έφεραν στο φως κατάλοιπα του περίφημου ιερού της Δέσποινας Στο βουκολικό τοπίο σώζονται τα θεμέλια δωρικού ναού της Δέσποινας, μεγάλης στοάς, οικοδομικού συγκροτήματος και ερείπια βωμών αφιερωμένων στη Δέσποινα, τη Δήμητρα και τη Μεγάλη Μητέρα. Πάνω στο ύψωμα, λειτουργεί το μικρό μουσείο, στο οποίο εκτίθενται γλυπτά από το ιερό, καθώς και αντίγραφα των υπερφυσικών μαρμάρινων κεφαλών που ανήκαν στα λατρευτικά αγάλματα της Δέσποινας, της Δήμητρας, της Άρτεμης και του Άνυτου (τα πρωτότυπα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας). Τα κολοσσιαία αγάλματα ανήκαν σε μαρμάρινο γλυπτό σύνολο, έργο του Δαμοφώντα, που ήταν στημένο μέσα στο ναό. Ένα μαρμάρινο κομμάτι με ανάγλυφο διάκοσμο και πτυχώσεις υποτίθεται πως αποτελούσε τμήμα του ενδύματος της Δέσποινας (στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας σήμερα).

Σύμφωνα με την περιγραφή του Παυσανία σ το ναό υπήρχε σύμπλεγμα της Δήμητρας μαζί με την Δέσποινα έργο του Δαμοφώντος. Στο σύμπλεγμα η Δήμητρα με την Δέσποινα ήταν καθισμένες σε θρόνο δίπλα δίπλα , η Δήμητρα κρατούσε δάδα και η δε Δέσποινα σκήπτρο, δίπλα στον θρόνο της Δήμητρας στεκόταν η Άρτεμις φορώντας φερέτρα και κρατώντας δέρμα ελαφιού, δίπλα στην Δέσποινα στεκόταν ο Τιτάνας Άνυτος οπλισμένος.

“Ο πλάστης Δαμοφών έδωσε εδώ, με το δικό του τρόπο, το μήνυμα. Η μεγάλη Μητέρα-Θεά ζει, σε πείσμα του ανταγωνιστή της αρσενικού πάρεδρου, φορέα της πατριαρχίας. Κάθεται μεγαλόπρεπα στον θρόνο της, με την θεά Δήμητρα στο πλάι της. Η Δέσποινα η “μεγάλη κυρία” με το σκήπτρο στο ένα της χέρι και την κίστη, των ελευσίνιων μυστηρίων, στο άλλο.

Ο Παυσανίας γνωρίζει ποιο ήταν το πραγματικό της όνομα, αλλά φοβάται να γράψει γι’ αυτό σε αμύητους. Οι Αρκάδες προσφέρουν, στο ιερό της, όλων των ημερών δέντρων τους καρπούς, εκτός από τα ρόδια. Τόπος, και αυτός, παραφορτωμένος με δύναμη. Και εδώ, πολλά είναι τα παράδοξα, που συμβαίνουν. Καθώς κανείς βγαίνει από το ναό, έχει στα δεξιά του, προσαρμοσμένο στον τοίχο, ένα καθρέπτη, κοιτάζοντας κανείς σ’ αυτόν βλέπει τον εαυτό του, πολύ αμυδρά ή καθόλου. Εδώ, έχουμε πάλι να κάνουμε, όπως και στο ιερό του Λυκαίου Δία, μ’ ένα, ίσως, μήνυμα θανάτου. Είναι γνωστή στους αρχαίους προγόνους μας η δοξασία, ότι το να μην βλέπει κανείς στον καθρέπτη την όψη του σημαίνει πως έχασε πια την ψυχή του.

Κατά την διάρκεια δε της θυσίας, δεν αποκόπτουν τον λαιμό του θύματος, όπως στις άλλες θυσίες. Κόβει ο καθένας ένα μέλος του θύματος, όποιο τύχει. Εδώ, δεν ξέρω αν ο Παυσανίας υπονοεί Διονυσιακού τύπου τεμαχισμό και ωμοφαγία, αλλά κάτι τέτοιο, με τον τρόπο που περιγράφεται, είναι πιθανό.

Οι λάτρεις, στο ιερό της Δέσποινας, μπαίνοντας, αφήνανε όλα τα πολύτιμα κοσμήματα που φορούσαν έξω από το ιερό, εκτός αν ήθελαν να τα αφιερώσουν στην θεά. Έμπαιναν δε στο ιερό ξυπόλητοι και με τα μαλλιά λυμένα. Ο κανονισμός αυτός, δεν θα ήταν τυχαίος, αλλά μάλλον θα υπηρετούσε αρχέγονες δοξασίες. Ο λάτρης, ξυπόλητος ερχόταν σε άμεση επαφή με την γη, αντλώντας δύναμη από την δύναμή της και από τις αναγεννητικές ιδιότητές της αφενός και, αφετέρου, μέσω των ποδιών του, έδιωχνε στη γη τις διάφορες αρρώστιες ή μιάσματα. Τα δε μαλλιά, όπως στις περισσότερες λατρείες, έπρεπε να είναι λυτά, γιατί η ύπαρξη κόμπου σήμαινε εμπόδιο. Σήμαινε συνεπώς, όχι ομαλή διεξαγωγή της ιεροτελεστίας. Ξεμένει η συνήθεια αυτή, μέχρι τις ημέρες μας, στα έθιμα του θανάτου και στα δικά μας μέρη. Έτσι, όταν έβαζαν το νεκρό στο σάβανο “και αφού τον τύλιγαν καλά, πρόσεχαν να μην κάνουν δέσιμο ή κόμπο πουθενά, γιατί, λέει τότε, ο νεκρός δένεται και δεν λιώνει”.

Κάπου εδώ γύρω βρισκόταν κατά την αρχαιότητα και η Λυκόσουρα.... “Από τις πόλεις δε, όσες εμφάνισε η γη στην ήπειρο ή στα νησιά, η Λυκόσουρα είναι η αρχαιότερη, και αυτή είδε πρώτη ο ήλιος, από αυτή δε εδώ έχουν μάθει οι άλλοι άνθρωποι να φτιάχνουν πόλεις”. (Παυσ. Η΄ 38.Ι) ...όμως η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έφτασε ποτέ σ’ αυτήν γιατί σίγησε όταν άρχισε, πριν εκατό χρόνια. Ας ελπίσουμε ότι ο αρχαιολόγος του μέλλοντος θα ασχοληθεί και μαζί της. Στην κορυφή του λόφου, πάνω από το Ναό ευρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο. Ένα κτίσμα του 1890 που φιλοξενεί τα ευρήματα της περιοχής, όσα δεν πήραν σε άλλα μεγάλα μουσεία

Από: Nan