Ουμπέρτο Έκο-Το όνομα του Ρόδου-Ο διάλογος για το γέλιο.

Όπου,εξηγείται γιατί ο δεύτερος τόμος από τα Ποιητικά του Αριστοτέλη που είναι αφιερωμένος στην κωμωδία,είναι επικίνδυνος και πρέπει να καταστραφεί,μιας και διδάσκει το γέλιο ως όπλο για την καταπολέμηση του φόβου.


(αντιγραφή αποσπασμάτων από εδώ)

Γουλιέλμος : 
Μα τώρα πές μου , γιατί ;
Γιατί θέλησες να προστατέψεις αυτό το βιβλίο περισσότερο από άλλα ; 
Γιατί έκρυβες ,δίχως το τίμημα να είναι ο φόνος ,πραγματείες νεκρομαντείας, σελίδες βλάσφημες ,ίσως στο όνομα του Κυρίου ,μα καταδίκασες γι αυτές τις σελίδες τους αδελφούς σου και τον ίδιο σου τον εαυτό ; 
Υπάρχουν τόσα άλλα βιβλία που μιλούν για την κωμωδία ,και άλλα πολλά ακόμα που περιέχουν τον έπαινο του γέλιου . Γιατί ήταν αυτό που σου προκάλεσε τόσον τρόμο ;

Χόρχε :
Διότι ήταν του Φιλοσόφου. Καθένα από τα βιβλία αυτού του ανθρώπου κατέστρεψε ένα μέρος της γνώσης που η Χριστιανοσύνη είχε συσσωρεύσει στη διάρκεια των αιώνων.
Οι πατέρες είπαν όλα όσα χρειαζόταν να ξέρουμε για την δύναμη του Λόγου ,μα ήταν αρκετά τα σχόλια του Βοήθιου στον Φιλόσοφο για να μεταμορφωθεί το θείο μυστήριο του Λόγου σε μιά ανθρώπινη παρωδία κατηγοριών και συλλογισμών . Το βιβλίο της Γενέσεως λέει όλα όσα χρειάζονται για την σύνθεση του κόσμου, κι ήταν αρκετό να ξαναβρεθούν τα Φυσικά του Φιλοσόφου για να αναθεωρήσουμε το σύμπαν με τους όρους μιας κουφής και γλοιώδους ύλης,...
Πρώτα κοιτάζαμε τον ουρανό ,και καταδεχόμασταν να ρίξουμε απλώς ένα συνοφρυωμένο βλέμμα στη λάσπη της ύλης, τώρα κοιτάζουμε τη γη ,και πιστεύουμε στον ουρανό εξαιτίας των γήινων μαρτυριών. Κάθε λέξη του Φιλοσόφου ,που στ΄ όνομά του πια ορκίζονται και οι άγιοι και οι ποντίφηκες ,έχει ανατρέψει την εικόνα του κόσμου .Μα δεν κατάφερε ακόμη να ανατρέψει την εικόνα του Θεού. Αν αυτό το βιβλίο γίνει ... γινόταν αντικείμενο ελευθέρων ερμηνειών ,θα είχαμε ξεπεράσει το έσχατο όριο .

Γουλιέλμος :
Μα τι ήταν αυτό που σε τρομοκράτησε σ΄ αυτή τη διατριβή για το γέλιο ; Δεν εξαφανίζεις το γέλιο εξαφανίζοντας αυτό το βιβλίο .

Χόρχε :
Οχι βέβαια . Το γέλιο είναι η αδυναμία , η εξαχρείωση , η αηδία της σάρκας μας. Είναι η διασκέδαση του χωρικού ,η ακολασία του μεθυσμένου ,ακόμη και η Εκκλησία με τη σοφία της επέτρεψε τη στιγμή της γιορτής ,του καρναβαλιού, του πανηγυριού, την εφήμερη αυτή διαφθορά που απελευθερώνει τις διαθέσεις και συγκρατεί από άλλους πόθους κι άλλες επιδιώξεις ... 
Ακόμα κι έτσι ,όμως ,το γέλιο παραμένει κάτι ποταπό ,άμυνα των απλών , ιερόσυλο μυστήριο του όχλου. Το έλεγε και ο Απόστολος ,αντί να φλέγεστε ,νυμφευθείτε . Αντί να επαναστατείτε εναντίον της τάξεως που όρισε ο Θεός, γελάστε και ευφρανθείτε με τις ρυπαρές σας παρωδίες αυτής της τάξεως ,όταν το γεύμα θα έχει πια τελειώσει και θα έχετε αδειάσει τα κανάτια και τις φιάλες...
εδώ ανατρέπεται η λειτουργία του γέλιου ,εξυψώνεται σε τέχνη, του ανοίγονται οι πόρτες του κόσμου των λογίων, γίνεται αντικείμενο φιλοσοφίας και δόλιας θεολογίας ... 
Το γέλιο ελευθερώνει τον αγροίκο από τον φόβο του διαβόλου, γιατί μες στη γιορτή των τρελών και ο διάβολος φαίνεται φτωχός και ηλίθιος κι επομένως ελέγξιμος. 
Αυτό το βιβλίο όμως μπορεί να διδάξει ότι η απελευθέρωση από τον φόβο του διαβόλου είναι σοφία. Οταν ο αγροίκος γελά, με το κρασί να κελαρύζει στο λαρύγγι του, νιώθει αφέντης ,γιατί έχει αντιστρέψει τις σχέσεις της εξουσίας : το βιβλίο αυτό ,όμως, μπορεί να διδάξει στους μορφωμένους τα έξυπνα, και από τη στιγμή εκείνη ένδοξα ,τεχνάσματα με τα οποία θα νομιμοποιήσουν αυτή την αντιστροφή. Τότε αυτό που στην ενστικτώδη κίνηση του αγροίκου παραμένει ,ακόμα κι ευτυχώς ,λειτουργία της κοιλιάς θα μεταμορφωθεί σε λειτουργία της διανοίας. 
Το ότι το γέλιο είναι ίδιον του ανθρώπου είναι σημείο των ορίων μας ως αμαρτωλών. Ομως από αυτό το βιβλίο πόσες διάνοιες διαβρωμένες σαν την δική σου δεν θα αντλήσουν τον έσχατο συλλογισμό ότι το γέλιο είναι σκοπός του ανθρώπου ! Το γέλιο αποσπά για μερικές στιγμές τον αγροίκο από τον φόβο. Μα ο νόμος επιβάλλεται με το δέος ,του οποίου το αληθινό όνομα είναι ''φόβος θεού '' . Και από το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει η σπίθα του Εωσφόρου που θα έβαζε μια νέα φωτιά σ΄ ολόκληρο τον κόσμο : και το γέλιο θα διαγραφόταν σαν ένα νέο τέχνασμα ,που ο Προμηθέας ακόμη αγνοούσε ,για να κατανικηθεί ο φόβος. Ο αγροίκος που γελάει δεν νοιάζεται τη στιγμή εκείνη αν πεθάνει : αργότερα όμως ,όταν πάψει η ελευθεριότητά του ,η λειτουργία του επιβάλλει και πάλι, σύμφωνα με το θείο σχέδιο, τον φόβο του θανάτου. Και απ το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να γεννηθεί η νέα και καταστροφική επιδίωξη να καταστραφεί ο θάνατος με την απελευθέρωση από τον φόβο. Και τι θα ΄μασταν , εμείς τα πλάσματα τα αμαρτωλά ,χωρίς τον φόβο, το πιό συνετό και στοργικό ίσως από τα θεία δώρα ; 
Για αιώνες οι διδάσκαλοι και οι πατέρες ανέδιδαν μυροβόλες ουσίες ιερής σοφίας για να φέρουν τη λύτρωση , με τη σκέψη των υψηλών πραγμάτων, από την αθλιότητα και τον πειρασμό των ποταπών πραγμάτων. Και το βιβλίο αυτό ,δικαιώνοντας την κωμωδία , τη σάτιρα και τη μιμική ως θαυματουργά ιάματα ,που φέρνουν την κάθαρση των παθών με την αναπαράσταση του ελαττώματος ,της ατέλειας, της αδυναμίας, θα παρακινούσε τους ψευτοσοφούς σε μία προσπάθεια για την υποτίμηση του υψηλού σε μια διαβολική αναστροφή με την αποδοχή του ποταπού.
Από το βιβλίο αυτό θα γεννιόταν η σκέψη ότι ο άνθρωπος μπορεί να απαιτήσει στο κόσμο αυτό την αφθονία της χώρας των ονείρων. Ομως αυτό είναι που δεν πρέπει και δεν μπορούμε να δεχτούμε. Κοίτα τους νεαρούς καλογήρους που αποχαλινώνονται με τη γελοία παρωδία τηςCoena Cypriani. Τι διαβολική παραμόρφωση της Αγίας Γραφής ! Κι όμως ,όταν το κάνουν ξέρουν ότι είναι κακό. Την ημέρα όμως που ο λόγος του Φιλοσόφου θα δικαιώσει τα παιχνίδια των περιθωρίων κάθε ακόλαστης φαντασίας , πραγματικά, τότε αυτό που ήταν το περιθώριο θα ξεπηδήσει στο κέντρο, και θα χαθεί κάθε ίχνος του κέντρου. ...
Οι δούλοι θα υπαγόρευαν τους νόμους ,εμείς θα υπακούαμε ,καθώς κάθε νόμος θα είχε καταλυθεί . Κάποιος Ελληνας φιλόσοφος είπε ότι η σοβαρότητα των αντιπάλων θα πρέπει να διασκεδάζεται με το γέλιο, και το γέλιο να αντιπαρατίθεται στη σοβαρότητα.
Η σωφροσύνη των πατέρων μας έχει κάνει την επιλογή τους αν το γέλιο είναι η τέρψη του όχλου ,η ακολασία του όχλου αναχαιτίζεται ,ταπεινώνεται και πειθαναγκάζεται με τη σοβαρότητα. Και ο όχλος δεν έχει τα εφόδια για να εξευγενίσει το γέλιο του ,έτσι που να το κάνει όπλο κατά της σοβαρότητας των ποιμένων ,που οφείλουν να τον οδηγήσουν στην αιώνια ζωή και να τον απομακρύνουν από τους πειρασμούς της κοιλιάς ,των γεννητικών οργάνων, της τροφής , των προστυχών του επιθυμιών. Αν όμως μια μέρα κάποιος ,ανακινώντας τα λόγια του Φιλοσόφου , και μιλώντας επομένως σαν φιλόσοφος ,αναγάγει την τέχνη του γέλιου σε επιδέξιο όπλο ,αν η ρητορική της πειθούς αντικατασταθεί από τη ρητορική του χλευασμού, αν η ρητορεία ,που σκοπεύει σε υπομονετική και σωτήρια δημιουργία εικόνων λύτρωσης ,αντικατασταθεί από τη ρητορεία της ανυπόμονης καταστροφής και της παραμόρφωσης των πιό ιερών και σεβαστών εικόνων ,την ημέρα εκείνη ακόμα κι εσύ και όλη η σοφία σου ,Γουλιέλμο, θα έχετε ανατραπεί.