Δήμητρα...

Δήμητρα
Η Δήμητρα, κόρη του Κρόνου και της Ρέας, έπαθε αυτό που έπαθαν και τα αδέλφια της, οι αδελφές της Ήρα και Εστία και οι αδελφοί της Άδης και Ποσειδώνας. Υπήρξε θύμα της αχόρταγης αδηφαγίας του πατέρα της Κρόνου, που καταβρόχθιζε τα παιδιά του μόλις γεννιόντουσαν. Η Δήμητρα ξαναείδε το φως της ημέρας όταν ο Δίας νίκησε τον Κρόνο.

Η Δήμητρα υπήρξε αντικείμενο ερωτικών επιθυμιών των δύο αδελφών της, του Διός και του Ποσειδώνος.
Σύμφωνα με ένα μύθο που αναφέρει ο Αρνόβιος, για να κερδίσει ο Δίας ερωτικά τη Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε ταύρο. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε η Περσεφόνη και η προσωπικότητα της κόρης δεν θα χωριστεί ποτέ απ' την προσωπικότητα της μητέρας της.

Και ο Ποσειδώνας ερωτεύτηκε τη Δήμητρα. Για να απαλλαγεί από τις ερωτικές ενοχλήσεις του μεταμορφώθηκε σε φοράδα κι ανακατεύτηκε και κρύφτηκε μέσα στα κοπάδια του βασιλιά Όγκιου, που ήταν γιος του Απόλλωνος. Ο μύθος, λέει πως, όταν η Δήμητρα πήγε και κοιτάχτηκε μια μέρα με αυτή τη μορφή στα νερά της Στύγας, έγινε αυτός ο ποταμός κατάμαυρος. Για να φτάσει στον ερωτικό σκοπό του ο βασιλιάς της θάλασσας μεταμορφώθηκε σε άλογο κι έτσι η θεά αναγκάστηκε να υποστεί τις περιπτύξεις του. Για το πάθημά της η Δήμητρα οργίστηκε στο έπακρο και ηρέμησε μόνο σαν λούστηκε στον Λάδωνα. Από τον Ποσειδώνα απόκτησε μια θυγατέρα που "κανένας δεν τόλμαγε να προφέρει τ' όνομά της" και το άλογο Αρείονα. Γι' αυτό και επονομάστηκε Ερινύς για την οργή της και Λουσία για τον κατευνασμό της.

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, θεό των υποχθονίων περιοχών, είναι ένας από τους πιο ονομαστούς μύθους της Ελλάδος. Ωστόσο, δεν τον συναντούμε μήτε στην "Ιλιάδα" μήτε στην "Οδύσσεια", αλλά αναφέρεται σ' αυτόν ένας από τους εκτενέστερους ομηρικούς ύμνους, όπου ο ποιητής του, που τον αφιερώνει στη Δήμητρα, παρουσιάζει τις διάφορες περιπέτειες του δράματος της αρπαγής. Παρουσιάζει προπάντων τις περιπλανήσεις της θεάς που αναζητάει την θυγατέρα της, τον ερχομό της στην Ελευσίνα στο σπίτι του Κελεού και της Μετάνειρας, τον αυτοεγκλεισμό της στο ιερό που της είχε αφιερωθεί στην πόλη εκείνη και τέλος τη συνδιαλλαγή της με τους Ολυμπίους, καθώς και την Περσεφόνη υπό όρους.

Ο Οβίδιος περιγράφει το μέρος και τις συνθήκες της αρπαγής, "υπάρχει ένα νησί που τρία ακρωτήριά του χώνονται βαθιά στη θάλασσα, γι' αυτό το λένε "Τρινακρία". Κι άρεσε τούτο το νησί στη Δήμητρα για διαμονή. Κι είχε η θεά πολλές πολιτείες εκεί, που ανάμεσά τους ξεχωρίζει η Αίτνα με τα χωράφια τα παχιά. Και κάποτε η Αρέθουσα η ψυχρή είχε καλέσει τις μητέρες των θεών σε ιερό συμπόσιο. Και πήγε και η Δήμητρα η ξανθή. Ενώ η κόρη της μαζί με τις φίλες της, τριγύρναγε ξυπόλυτη στα λιβάδια της περιοχής.

Στο βάθος μιας σκιερής κοιλάδας υπάρχει ένα μέρος, όπου από ένα βράχο πέφτουν τα νερά σκορπίζοντας τριγύρω τους δροσιά. Κι όλα τα χρώματα του κόσμου έλαμπαν εκεί κι από χιλιάδες αστραφτερά λουλούδια ήταν στολισμένη η γη. Και βλέποντάς τα η Περσεφόνη, φώναξε, "Ελάτε, ελάτε εδώ κορίτσια λουλούδια να μαζέψουμε". Γοητευμένες οι κοπέλες ξεχνούν την κούραση και τρέχουν με χαρά να μαζέψουν λουλούδια. Η μια τα λουλούδια που μάζευε, τα βάζει στο καλάθι που είχε πλέξει στη στιγμή. Η άλλη στον κόρφο της τα βάζει, η άλλη παπαρούνες, υάκινθους η άλλη, και μερικές μαζεύανε αμάραντους και δεντρολίβανο, θυμάρι και άγρια ρόδα και χίλια αγριολούλουδα, που όνομα δεν έχουν..

Η Περσεφόνη προτιμούσε τον απαλό κρόκο και τα λευκά κρίνα. Και σκόρπιζαν οι νιές, λουλούδια ολοένα ψάχνοντας και ξεμάκραιναν από τη νεαρή κυρά, που την άφησαν, ανεπαίσθητα, μονάχη.. Κι ο θείος της Περσεφόνης μόνη σαν την είδε, έτρεξε αμέσως, την αρπάζει και στα γαλάζια του τα άτια την καθίζει. Και τα άτια του έτρεξαν να την πάνε στου Άδη το πικρό βασίλειο. "Μάνα μ' αρπάζουν", φώναξε κι έσκιζε τα φορέματά της. Μα ήταν πια αργά. Τα άλογα του Άδη, που βάδιζαν με κόπο ως τότε, καθώς θαμπώθηκαν από της μέρας το δυνατό φως, πετούσαν γοργά.. Μα οι νέες μάταια φώναζαν χαρούμενα από μακριά καθώς τα καλάθια τους ήταν γεμάτα από άνθη, "Περσεφόνη, έλα τα δώρα μας να πάρεις". Μα απάντηση δεν πήραν και γέμισαν ο κάμπος και τα όρη από τις σπαρακτικές κραυγές, καθώς απελπισμένες και στηθοκοπώντας οι τραγικές νέες έσυραν θρήνο που αντιλάλησαν τα βουνά.

Σύμφωνα με τον "Ομηρικό Ύμνο" κανένας δεν αντιτάχθηκε στην αρπαγή της Περσεφόνης. Ο Οβίδιος όμως, αντίθετα, αναφέρει ότι "η Κυάνη (ή Κυανή), η περιφημότερη Νύμφη της Σικελίας επιχείρησε να μπει εμπόδιο στο δρόμο του άρπαγα, "δε θα κάνεις βήμα παρακάτω" του είπε. "Θες με το ζόρι να γίνεις της Δήμητρας ο γαμπρός. Έπρεπε την κόρη της να τη ζητήσεις κι όχι να την αρπάξεις ύπουλα.. Κι εμένα, αν επιτρέπεται την ταπεινότητά μου με το μεγαλείο σου να συγκρίνω, μ' αγάπησε ο 'Αναπης, μα έγινα γυναίκα του όταν με τα παρακάλια του μ' αφόπλισε κι όχι με απειλές." Έτσι είπε κι απλώνοντας τα χέρια έκοψε το δρόμο του στον Άδη. Κι αυτός, ο γιος του Κρόνου, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την οργή του.

Τα τρομερά του ΄τ' άτια χτύπησε και πέταξε με δυνατό χέρι το σκήπτρο του στη γη, που αμέσως σκίστηκε στα δυο και άνοιξε δρόμο ως τον Τάρταρο, αφήνοντας το άρμα του μέσα στην άβυσσο να περάσει. Η Κυανή θρηνεί της Περσεφόνης, της νέας θεάς, την αρπαγή, ως και την προσβολή που δέχτηκε η ίδια από τον Άδη, που βίασε τα νερά της. Και η μυστική κι αγιάτρευτη αυτή πληγή της την έκανε στο κλάμα να βουλιάξει κι έλιωνε λίγο λίγο μέσα στα νερά, κλαίγοντας ολοένα, σταγόνα τη σταγόνα μέσα στα δικά της τα νερά, που ήταν ως τότε η θεά προστάτιδά τους. Και έλιωναν, μαλάκωναν τα μέλη της, τα κόκκαλά της γίνονταν ευλύγιστα, τα νύχια της έχαναν τη σκληρότητά τους και γίνονταν νερό τα μέλη της τα μαλακά και πρώτα τα γαλάζια της μαλλιά, τα δάκτυλα, οι κνήμες, τα πόδια, όλα μεταμορφώνονταν σε γρήγορο παγωμένο κύμα. Ύστερα έλιωσαν οι πλάτες και οι ώμοι της και σαν ρυάκια κύλησαν, καθώς και τα πλευρά της και τα στήθια. Και τέλος, αίμα πια δεν έτρεχε στις φλέβες της τις μεταμορφωμένες και τίποτα από την Κυάνη στερεό πια δεν απόμεινε, που να μπορεί να το πιάσει χέρι".

Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, η αρπαγή της Περσεφόνης έγινε στην Αττική είτε κοντά στην Ελευσίνα είτε κοντά στον Κολωνό. Οι κάτοικοι πάλι της Ερμιόνης, στην Αργολίδα, ισχυρίζονταν πως είχε διαπράξει το εγκληματικό του κατόρθωμα κοντά στην πόλη τους. Μα και οι Φενεάτες πρόβαλλαν τον ίδιο ισχυρισμό. Άλλες εκδοχές τοποθετούσαν τη σκηνή της αρπαγής στην Κρήτη, σ' εκείνο το νησί που έπαιζε πάντα σπουδαίο ρόλο στην Ελληνική μυθολογία.

Η Δήμητρα δεν γνώριζε τίποτα για την αρπαγή. Μονάχα έφτασαν στα αυτιά της οι τελευταίοι απόηχοι από τις κραυγές της κόρης της. "Και τότε" λέει ο ποιητής, "μια λύση αβάσταγη ραγίζει την καρδιά της, ξεσκίζει αμέσως τις κορδέλες που είχε στα μαλλιά, ρίχνει μαύρο πέπλο και σαν πουλί πετάει και τρέχει πάνω στη γη, πάνω στα κύματα, την κόρη της παντού αναζητώντας. Αλλά κανένας δεν ήθελα να της πει την αλήθεια. Κανένα αξιόπιστο σημάδι δεν βρίσκονταν μπροστά της, μήτε οιωνοσκόπος μήτε μαντατοφόρος πια. Εννιά ολόκληρες μέρες, η σεβαστή θεά Δήμητρα, τρέχει εδώ κι εκεί, πυρσούς κρατώντας αναμμένους η βαριοπληγωμένη. Κι από τη μεγάλη λύπη της τίποτα δεν έβαλε στο στόμα, μηδέ αμβροσία μηδέ νέκταρ μηδέ κι ελούστη στο λουτρό της.

Την δέκατη μέρα συναντάει την Εκάτη, που την οδήγησε στον Ήλιο, το μόνο ικανό να την πληροφορήσει για την τύχη της Περσεφόνης. Στις ερωτήσεις της ο Ήλιος της απαντάει, "νιώθω την θλίψη σου για τη χαριτωμένη κόρη σου. Άλλος κανένας δεν ευθύνεται παρά ο Δίας. Αυτός την παραχώρησε στον αδελφό του Άδη, γυναίκα του να την πάρει. Την άρπαξε λοιπόν ο Άδης, την έβαλε στο άρμα του, παρά τις τόσες κραυγές της και την πήγε κάτω, στο βαθύτατο το Έρεβος. Αλλά, θεά, πάψε να κλαις και δε σου πάει αυτή η άσκοπη κι ανίσχυρη οργή. Κι ύστερα ο Άδης δεν είναι κανένας παρακατιανός θεός κι είναι άξιος πολύ να γίνει γαμπρός σου. Στο κάτω κάτω σου είναι κι αδελφός".

Μα δεν προκάλεσαν κανένα αποτέλεσμα οι παρήγοροι λόγοι του Ηλίου. Η Δήμητρα εγκαταλείπει τον Όλυμπο και "κατέφυγε στις πολιτείες των ανθρώπων και στις καλλιεργημένες περιοχές. Για πολύν καιρό έκρυβε την ομορφιά της και δεν την αναγνώριζε κανείς, μήτε άνδρας μήτε και γυναίκα, μέχρι τη μέρα που έφτασε στου συνετού Κελεού, της μυρωμένης Ελευσίνας βασιλιά, το μεγαλόπρεπο παλάτι. Εκεί, ενώ κάθονταν κοντά στο Παρθένιο πηγάδι, είδε να πλησιάζουν οι τέσσερις κόρες του Κελεού, η Καλλιδίκη, η Κλησιδίκη, η Δημώ και η Καλλοθόη που ερχόντουσαν ν' αντλήσουν νερό. Οι νέες κοπέλες ρώτησαν τη θεά τι της συμβαίνει και την κάλεσαν να μπει στην πατρική τους στέγη.

Η θεά τους είπε πως την είχαν απαγάγει πειρατές από την πατρίδα της την Κρήτη και πως απόδρασε από αυτούς και τριγυρνάει τώρα εδώ κι εκεί. Και προσφέρθηκε να εργαστεί, "μπορώ να φροντίσω ένα νεογέννητο παιδί" τους είπε, "και να ετοιμάζω την τροφή του. Μπορώ επίσης να φυλάω το σπίτι, να στρώνω τα κρεβάτια και να διαβάζω εγώ τους δούλους τις δουλειές που ταιριάζουν σ' αυτούς". Τότε μια από τις κόρες, η Καλλιδίκη, παρθένα περήφανη κι αγνή, στην ξένη είπε, ποιοι ήταν οι γονείς της και πως είχε μικρότερο από αυτήν και τις αδελφές της αδελφό, των γηρατειών καρπό, που θα ήθελε πολύ να δέχονταν οι γονείς να αναλάβει η ξένη του αδελφού της την ανατροφή. Και σαν ρωτήθηκε η Μετάνειρα, σύζυγος του Κελεού, γι' αυτό, με προθυμία δέχτηκε. Πήγαν λοιπόν στο σπίτι κι όταν η θεά πέρασε το κατώφλι σκόρπισε στις πύλες λάμψη θεϊκή. Σεβασμός, θαυμασμός και τρόμος ελαφρός γέμισαν την ψυχή της Μετάνειρας. Σηκώθηκε από το θρόνο της και κάλεσε τη θεά να καθίσει εκεί"

Ο Κελεός υπακούοντας στις προσταγές της Δήμητρας, "αφού σύναξε το λαό στην αγορά, τον πρόσταξε να χτίσει επάνω στο γειτονικό λόφο έναν πλούσιο ναό κι ένα βωμό για τη Δήμητρα. Υπάκουος ο λαός στο βασιλιά και πρόθυμος άρχισε όπως του είχαν πει να χτίζει. Το χτίσιμο προχωρούσε γρήγορα έχοντας την συμπαράσταση των θεών. Σ' όλο αυτό το διάστημα η ξανθιά Δήμητρα έμεινε εκεί, απόμακρη από τους άλλους θεούς, στη βαθιά θλίψη της βυθισμένη για την κόρη της. Κι όπως ήταν λυπημένη και πικραμένη για τους ανθρώπους προετοίμασε φοβερή και σκληρή χρονιά. Κανένας σπόρος δεν φύτρωσε, γιατί η Δήμητρα όλους τους είχε κρύψει. Μάταια τα βόδια έσερναν τα αλέτρια, μάταια έπεσαν οι λευκοί σπόροι του κριθαριού στο χώμα.. Η φυλή των ανθρώπων θα είχε χαθεί από την πείνα και οι θεοί του Ολύμπου θα έχαναν τις προσφορές, αν δεν φρόντιζε ο Δίας, αν δεν έμπαινε σε συλλογή, τα πράγματα να διορθώσει".

Καθώς ήταν συνένοχος στην αρπαγή της Περσεφόνης ο Δίας κι έβλεπε πως το ανθρώπινο γένος κινδύνευε να χαθεί από λοιμό, προσπάθησε με κάθε τρόπο να μαλακώσει την οργή της Δήμητρας. Της στέλνει λοιπόν πρώτο μεσάζοντα την Ίριδα "με τα χρυσά φτερά". Η απεσταλμένη των θεών αποτυγχάνει στην αποστολή της. Ήρθε ύστερα η σειρά όλων των άλλων θεών. "Πρόσφεραν της Δήμητρας δώρα πολλά και μεγαλόπρεπα, όλες τις τιμές που θα μπορούσε να επιθυμήσει. Όμως κανένας δεν μπόρεσε να πείσει την πονεμένη μητέρα, μηδέ και κάθε προβάδισμα μέσ' τις μακάριες τις θεότητες. Τίποτα δεν μπορούσε να την μεταπείσει. Απόρριψε όλες τις προσφορές κι είπε πως στον Όλυμπο δε θα ξαναπατήσει και δε θα αφήσει πια τη γη να καρπίσει πριν δει η ίδια με τα μάτια της την αγαπημένη της θυγατέρα".

Ύστερα από αυτά ο Δίας αποφάσισε να μεσολαβήσει ο ίδιος και να ζητήσει από τον Άδη την επιθυμία της Δήμητρας να ικανοποιήσει, αφήνοντας την κόρη ελεύθερη να επιστρέψει στη μητέρα της. Του στέλνει τότε τον πιο επιτήδειο και διπλωματικότατο από τους θεούς, τον Ερμή, που έτσι μίλησε στον Άδη, "Άδη, αφέντη του βασιλείου των νεκρών, ο Δίας, ο πατέρας μου, με πρόσταξε να πάρω από το Έρεβος την ξακουστή την Περσεφόνη και να την οδηγήσω στους θεούς να την δει η Δήμητρα με τα μάτια της για να γαληνέψει η φοβερή οργή της για να μην τα βάζει με τους αθάνατους. Γιατί έχει κατά νου να κάνει πράξη ολέθρια. Να ξεκληρίσει τις αδύναμες ανθρώπινες φυλές, που γεννήθηκαν στη γη, τους σπόρους κρύβοντας στο χώμα και να αποστερήσει στους αθάνατους από τις τιμές που τους ανήκουν, από τους ανθρώπους. Μάνητα την κατέχει ακατάσχετη, με τους θεούς δεν θέλει να έχει πια καμιά σχέση, μόνο κάθεται παράμερα, σ' ενός ευωδιαστού ναού το βάθος, στην Ελευσίνα την τραχιά". Ο Άδης υπακούει τότε στου Διός την διαταγή. Συγκατανεύει να φύγει η Περσεφόνη, "αφού την πήρε πρώτα κατά μέρος και της έδωσε σπυριά ροδιού, γλυκό καρπό κρυφά να φάει, για να μη μείνει στη σεβαστή μητέρα της κοντά για πάντα".

Ολότελα διαφορετικά μας διηγείται το επεισόδιο της ροδιάς ο Οβίδιος. "Η Περσεφόνη είχε το νόμο παραβεί, που της επέβαλε να απέχει από τροφή. Στους κήπους τριγυρίζοντας του Άδη, η νεαρή θεά, με την αφέλεια της ηλικίας όμως έδρεψε από ένα δέντρο, που τα κλαδιά του λύγιζαν από καρπούς, ένα ρόδι, που ευθύς το δάγκωσε κι έφαγε επτά σπυριά, που ξεκόλλησαν απ' το χλωρό τους φλούδι. Μονάχα ο Ασκάλαφος την είδε που τον γέννησε, όπως λένε, η ονομαστή Νύμφη Όρφνη η Γοργύρα από την ένωσή της με τον Αχέροντα, μέσα σ' ένα σκοτεινό σπήλαιο. Αυτός την είδε και την μαρτύρησε καταδικάζοντάς την να μη γυρίσει στον επάνω κόσμο. Ταράχτηκε βαθιά η βασίλισσα του Ερέβους, η Περσεφόνη, θρήνησε και μεταμόρφωσε τον αδιάκριτο μάρτυρα σε ένα παράξενο πουλί. Έβρεξε το κεφάλι του με νερό του Πυριφλεγέθωνα και το έκανε να βγάλει ράμφος και του φύτρωσαν αμέσως και φτερά και μεγάλα μάτια. Και καθώς έχασε την προηγούμενή του μορφή, απόκτησε κιτρινωπές φτερούγες, το κεφάλι του μεγάλωσε, τα νύχια του μάκρυναν και έγιναν γαμψά. Στο τέλος έγινε άσχημο πουλί αποκρουστικό, προάγγελος δακρύων και στεναγμών, μια κουκουβάγια θλιβερή που μόνο θάνατο προλέγει".

Μόλις η Περσεφόνη γύρισε, οι πρώτες λέξεις που η Δήμητρα της είπε, ήταν "κόρη μου, μην έφαγες τίποτα; Μίλα. Τώρα που πια κοντά μου γύρισες, μαζί μου θα μείνεις, και μαζί με τον πατέρα σου, τον άρχοντα των σύννεφων, το γιο του Κρόνου κι όλοι οι αθάνατοι θα σε τιμούν. Μα αν έβαλες στο στόμα σου (σπόρους ροδιάς) στα έγκατα της γης θα ξαναγυρίσεις και τέσσερις μήνες θα μείνεις εσύ εκεί τον κάθε χρόνο και τους άλλους τους οκτώ μαζί μ' εμένα και τους άλλους αθανάτους θα μένεις.
Όταν η γη από τα μυρωμένα άνθη της άνοιξης θα σκεπάζεται, από τα βαθιά τα ερέβη θα ξαναβγαίνεις και θαύμα μέγα αυτό για τους αθάνατους θεούς και τους θνητούς ανθρώπους.. Μα με πιο τέχνασμα κατάφερε ο πλεονέκτης βασιλιάς να σε ξεγελάσει;"

Και η Περσεφόνη διηγείται στη μητέρα της όλα τα συμβάντα. Κι ενώ μάνα και κόρη κουβέντιαζαν, κοντά της φτάνει, απεσταλμένη του Διός η Ρέα και λέει στη Δήμητρα, "Έλα, κόρη μου, ο Δίας σε καλεί στον Όλυμπο, στη θέση σου, ανάμεσα στους άλλους θεούς. Υποσχέθηκε να σου δώσει τις τιμές που θα του ζητήσεις, και δέχτηκε η κόρη σου στον Κάτω Κόσμο να μη μείνει περισσότερο από τέσσερις μήνες κάθε χρόνο".

Η Δήμητρα αποδέχτηκε το συμβιβασμό. Και έκανε ξαφνικά πάλι γόνιμα τα καλλιεργημένα χωράφια. Στέναξε η γη από το βάρος των λουλουδιών και φύλλων και πριν φύγει η θεά δίδαξε τους δίκαιους βασιλιάδες, Τριπτόλεμο και Διοκλή, που ήξεραν να δαμάζουν άλογα, ακόμα και το πιο δυνατό τον Εύμολπο και τον αρχηγό λαών τον Κελεό. Τους μύησε στα σεβαστά Μυστήριά της, που "δεν επιτρέπεται να τα αγνοούμε μηδέ να τα ερευνούμε και να τα κοινολογούμε, επειδή ο βαθύς σεβασμός των θεών σταματάει κάθε φωνή. Ευτυχισμένος ο άνθρωπος τα ιερά πράγματα που έμαθε.."

Οι τελευταίοι στίχοι του "Ομηρικού Ύμνου" καθιερώνουν το θεσμό των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Τα μυστήρια αυτά αποτελούν το κυριότερο μέρος της λατρείας της Δήμητρας.

Από: Nan