Σαπφώ.

Η Σαπφώ, αιολική διάλεκτος Ψάπφω , έζησε και άκμασε στην προ-κλασσική περίοδο, στις αρχές του 6oυ αιώνα π.Χ. (~580) κυρίως στην πρωτεύουσα του νησιού της Λέσβου, όπου τότε άκμαζαν οι τέχνες κι ο πολιτισμός. Το πιθανότερο είναι ότι γεννήθηκε λίγα χρόνια πριν, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, του 7ου, γύρω στα 630-620 π.Χ., στην Ερεσό.
Η Σαπφώ έζησε δυο γενιές περίπου μετά τον Τέρπανδρο, διάσημο κιθαρωδό που άκμασε γύρω στο 630 π.Χ. και μάλλον ίδρυσε την πρώτη σχολή -ή ρεύμα- λυρικής ποίησης στη Λέσβο, και ήταν η μεγαλύτερη ποιήτρια όλων των εποχών.
Μια από τις σημαντικότερες μορφές της Αρχαίας Λυρικής ποίησης, μαζί με τον Αλκαίο κι ίσως κι ένα - δύο άλλους, όπως τον Αρχίλοχο, τον Ανακρέοντα. Σίγουρα η διασημότερη ποιήτρια του αρχαίου ελληνικού κόσμου, κι όχι μόνο.
Φαίνεται πως αγαπούσε ιδιαίτερα τη μουσική και κάθε ομορφιά. Την έχουνε αγαπήσει και παινέσει από την εποχή της μέχρι και σήμερα για την ομορφιά και την τρυφεράδα της ερωτικής της ποίησης, αλλά και για την αμεσότητα που πλησιάζει τον αναγνώστη.
Πολλοί την έχουνε αποκαλέσει "δέκατη μούσα" ή και "θνητή μούσα" (μάλλον της λυρικής και την ερωτικής ποίησης), ο Πλάτωνας την έχει αποκαλέσει σοφή (σύμφωνα με την Ποικίλη ιστορία του Αιλιανού Κλαύδιου), κι ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι κι οι νεκροί ακόμα ακούνε με θαυμασμό τα τραγούδια της σε ιερή σιγή στον κάτω κόσμο.
Κόρη αριστοκρατικής οικογένειας και συγκεκριμένα του Σκαμανδρώνυμου και της Κλείδας, είχε τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο.
Ο Λάριχος ήταν οινοχόος στο πρυτανείο της πόλης, ενώ ο Χάραξος έφυγε στην Αίγυπτο για εμπόριο, όπου ερωτεύτηκε την όμορφη Ροδώπη και της εξαγόρασε την ελευθερία της αρκετά ακριβά. Κι η Σαπφώ τον μαλώνει γι αυτό σε κάποιο τραγούδι της.
Σίγουρα απόκτησε μια κόρη που ονόμασε Κλείδα, κι ίσως αυτό να ήταν και το όνομα της μητέρας της.
Η εποχή της είναι εποχή αλλαγών. Αρχίζουν να ακμάζουν οι αποικίες, η δημοκρατία ανταγωνίζεται την τυραννία σε αρκετές πόλεις και τα πολιτικά ζητήματα ενδιαφέρουν αρκετά κι επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων.
Η Σαπφώ ταξίδεψε στη Σικελία κι έμεινε λίγα χρόνια στις Συρακούσες, γύρω στο 600 π.Χ. (603-595?), μπορεί και για να απομακρυνθεί από πολιτικές αναταραχές στη Μυτιλήνη. Επιστρέφει στην πατρίδα της γύρω στο 590-580 π.Χ. μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου.
Είχε διαδοθεί αρκετά ένας θρύλος ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα από ένα ακρωτήρι της Λευκάδας, για τα όμορφα μάτια ενός νέου που λεγόταν Φάων. Δεν φαίνεται όμως να αληθεύει ούτε αυτός ο μύθος, μάλλον οφείλεται στην παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνος, ακόλουθου της Αφροδίτης.
Μετά το θάνατό της οι Μυτιληνιοί έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες κατασκεύασαν κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Όλος σχεδόν ο αρχαίος κόσμος την είπε δεκάτη των Μουσών και θνητή Μούσα και σε αρκετές ελληνικές πόλεις στήθηκαν εικόνες της προτομής της.
Η ιδιωτική της ζωή έχει συζητηθεί πολύ, αλλά δεν υπάρχουν αρκετές αξιόπιστες πληροφορίες για να μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ μύθων, κουτσομπολιών, πολιτικά αποδεκτών "αποκαταστάσεων" και αλήθειας.
Γενικά φαίνεται ότι καθένας που έχει γράψει για τη Σαπφώ υποστηρίζει απόψεις προσωπικές ή και γενικά αποδεκτές ή και "πιπεράτες" για την κοινωνική και πολιτιστική του ομάδα και εποχή. Κανένας από αυτούς δεν είναι σύγχρονός της, ώστε να είναι πιθανό να την είχε γνωρίσει και να είναι πιο αντικειμενικός.
Έχει αναφερθεί ότι είχε ερωτευτεί γυναικεία πρόσωπα στο περιβάλλον της, και ιδιαίτερα με την Ατθίδα, την Τελέσιππα και την Μεγάρα.
Έχουν αναφερθεί επίσης ως μαθήτριές της: η Αναγόρα η Μιλήσια, η Γογγύλα η Κολοφώνια και η Ευνείκια η Σαλαμίνια.
Την εποχή εκείνη στη Λέσβο τα κορίτσια της ανώτερης οικονομικής τάξης συχνά εκπαιδεύονταν στη μουσική και το τραγούδι, σε κάτι μεταξύ ωδείων και εστέτ καλλιτεχνικών σαλονιών, που διατηρούσαν μεγαλύτερες και πιο έμπειρες γυναίκες, και φαίνεται ότι η Σαπφώ ήταν μια από τις τελευταίες. Ως "αντίτεχνές" της, δηλαδή γυναίκες που έκαναν το ίδιο, αναφέρονται: η Γοργώ, η Ανδρομέδα και η Μίκα.

Απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια
Καθώς τον έβδομο αιώνα μ.Χ. τα ποιήματα της Σαπφούς εξακολουθούσαν ακόμη να διαβάζονται στην Αίγυπτο και αργότερα στην εποχή των Κομνηνών η Πατριαρχική Σχολή περιελάμβανε στην ύλη της ποιητές όπως η Σαπφώ και ο Πίνδαρος, μάλλον δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβολή λογοκρισίας από την Χριστιανική Εκκλησία. Είναι όμως πιθανό, πολλά από τα έργα της να χάθηκαν λόγω της μη αντιγραφής τους, εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης που ίσως είχαν μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και στα πλαίσια μιας πιο αυστηρής άποψης για την ηθική. Ο επίσης Μυτιληνιός σύγχρονος ποιητής Οδυσσέας Ελύτης την περιέγραψε σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» του με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ' τις ίδιες στέρνες» και της αφιέρωσε ένα από τα μικρά του έψιλον. Το 1986 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ο δίσκος «Σαπφώ» σε μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και παραγωγή του Διονύση Σαββόπουλου, με μελοποιήσεις 12 ποιημάτων της Σαπφούς σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου.
Έργα
Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφροδίτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005. Αυτά υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

(εἰς Ἀφροδίτην)

Ποικιλόθρον᾽ ἀθανάτ᾽ Ἀφρόδιτα,
παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε,
μή μ᾽ ἄσαισι μηδ᾽ ὀνίαισι δάμνα,
      πότνια θῦμον·

5ἀλλὰ τύιδ᾽ ἔλθ᾽, αἴ ποτα κἀτέρωτα
τὰς ἔμας αὔδας ἀίοισα πήλοι
ἔκλυες, πάτρος δὲ δόμον λίποισα
      χρύσιον ἦλθες

ἄρμ᾽ ὐπασδεύξαισα· κάλοι δέ σ᾽ ἆγον
10ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας
πύκνα δίννεντες πτέρ᾽ ἀπ᾽ ὠράνω αἴθε-
      ρος διὰ μέσσω.

αἶψα δ᾽ ἐξίκοντο, σύ δ᾽, ὦ μάκαιρα,
μειδιαίσαισ᾽ ἀθανάτωι προσώπωι
15ἤρε᾽, ὄττι δηὖτε πέπονθα κὤττι
      δηὖτε κάλημμι

κὤττι μοι μάλιστα θέλω γένεσθαι
μαινόλαι θύμωι. �τίνα δηὖτε Πείθω
μαῖσ᾽ ἄγην ἐς σὰν φιλότατα, τίς σ᾽, ὦ
20      Ψάπφ᾽, ἀδίκησι;

καὶ γὰρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει,
αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ᾽, ἀλλὰ δώσει,
αἰ δὲ μὴ φίλει, ταχέως φιλήσει
      κωὐκ ἐθέλοισα.�

25ἔλθε μοι καὶ νῦν, χαλέπαν δὲ λῦσον
ἐκ μερίμναν, ὄσσα δέ μοι τέλεσσαι
θῦμος ἰμέρρει, τέλεσον, σὺ δ᾽ αὔτα
      σύμμαχος ἔσσο.

Δύο άγνωστα ποιήματα της Σαπφούς υποστηρίζει ότι ανακάλυψε ο Αμερικανός παπυρολόγος Dirk Obbink, καθηγητής στο τμήμα κλασικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Γραμμένα σ’ ένα κομμάτι αρχαίου πάπυρου, που προσέφερε στον δρα Obbink «ανώνυμος συλλέκτης» στο Λονδίνο, είναι «πέραν πάσης αμφιβολίας» έργα της Σαπφούς, ισχυρίζεται ο καθηγητής, και προέρχονται από το πρώτο βιβλίο της.
Το ένα σώζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου και εμπεριέχει αναφορές στους αδελφούς της ποιήτριας, Χάραξο και Λάριχο. Σε μια πρώιμη εκδοχή του άρθρου του, που θα δημοσιευθεί στο γερμανικό επιστημονικό «Περιοδικό για την Παπυρολογία και την Επιγραφική» («Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik»), ο καθηγητής ανατρέχει στον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρεται σε μία έμμετρη κριτική της Σαπφούς για τον Χάραξο και την ερωμένη του. Μέχρι σήμερα, οι ιστορικοί αμφισβητούσαν την ύπαρξη του Χάραξου, αφού το όνομά του δεν εντοπίζεται πουθενά στα γνωστά έργα της Λέσβιας ποιήτριας. Ωστόσο, το όνομα αναφέρεται στην αρχή του ανευρεθέντος ποιήματος, όπου ο αφηγητής συμβουλεύει τον συνομιλητή του να προσευχηθεί στην Ηρα για την ασφαλή επιστροφή του στη Λέσβο με το πλοίο του άθικτο. Στις τελευταίες στροφές, «η Σαπφώ εκφράζει την ελπίδα ότι ο Λάριχος θα μεγαλώσει και θα γίνει άντρας», γράφει ο δρ Obbink.
Το δεύτερο ποίημα σώζεται πιο αποσπασματικά και απευθύνεται στην Αφροδίτη, όπως πολλά άλλα από τα ερωτικά έργα της Σαπφούς. Ο καθηγητής πιθανολογεί ότι ο πάπυρος προέρχεται από την πόλη Οξύρρυγχος της Αιγύπτου και χρονολογείται στον 3ο μ.Χ. αιώνα.

1. Κέλομαι σε Γογγύλα

Σε φωνάζω Γογγύλα

Φανερώσου πάλι κοντά μου

Το χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα όταν φοράς,

νά 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν

όμορφη, και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ,

μα η ίδια η Αφροδίτη που σε μαλώνει.

2. Ατθίδα

Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη

σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.

'Ηρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα

δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος.

Από το γάλα πιο λευκή

απ' το νερό πιο δροσερή

κι από το πέπλο το λεπτό, πιο απαλή.

Από το ρόδο πιο αγνή

απ' το χρυσάφι πιο ακριβή

κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική...

3. Θεός μου φαίνεται..

Θεός μου φαίνεται στ΄ αλήθεια εμένα κείνος

ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από

κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει

και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει

και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου

σου τ΄ ορκίζομαι" γιατί μόλις που πάω να

σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μιλιά μου

μες στο στόμα η γλώσσα μου

στεγνώνει" πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι

ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω μα

βουίζουν τ΄ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας

το κορμί μου περιχάει" τρέμω σύγκορμη αχ

και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς λίγο ακόμη"

λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυχήσω.

4. Το τραγούδι της Αριγνώτας

.....

Συχνά από τις Σάρδες σε μας δώ πέρα

η σκέψη της γυρίζει,

πως ζούσαμε μαζί,

τι εφάνταζες εμπρός της σα μια θεά,

κι η ποιο τρανή χαρά της

το δικό σου τραγούδι ήτανε πάντα.

Τώρα μέσα στις Λυδές γυναίκες ξεχωρίζει

καθώς σαν πέσει ο ήλιος

κι η σελήνη ροδοδάχτυλη λάμπει

τ' άστρα τ' άλλα σκοτεινιάζοντας

κι ίδια γύρω αφήνει το φώς της να απλωθεί

πα σ' αλμυρά πελάγη και σε πολύανθες χώρες.

Κι έχει πάρει γλυκιά δροσιά να χύνεται

τα ρόδα μοσχοβολούν και τ' απαλό χορτάρι

και το τριφύλλι ολούθε τ' ανθισμένο.

Κι εκείνη πέρα δώθε τριγυρίζει

την Ατθίδα θυμάμενη

η καρδιά της η τρυφερή από πόθο πλημμυρίζει

κι απ' τον καημό βαραίνει μες τα στήθη.

Κι εμας τις δυό φωνάζει

να βρεθούμε κοντά της.

'Ομως, [...]

5. Αποχαιρετισμός στην μαθήτρια..

"Να 'σαι ευτυχισμένη, πήγαινε, άλλωστε τίποτα δε διαρκεί.

Να θυμάσαι όμως πάντα πόσο σ' αγάπησα,

κρατιόμασταν χέρι χέρι μέσα στη νύχτα που ευωδίαζε,

πηγαίναμε στην πηγή ή τριγυρίζαμε στους λόγγους

κι έφτιαχνα για το λαιμό σου γιρλάντες μεθυστικές".

6. Απόσπασμα

''κι ανάμεσα σε μαλακά σκεπάσματα χνουδάτα

με προσοχή την πλάγιασε

α να `ταν πάντα το κεφάλι ν' ακουμπάς

σε τέτοιας φιλενάδας τρυφερής τα στήθη

να κράταγε για μένα δυο φορές η νύχτα ετούτη

να `ταν χρυσή Αφροδίτη μου

τέτοια μια μοίρα να μου λάχει εμένα!»

7. Για την Ατθίδα

«πάλι πάλι ο έρωτας` ο έρωτας με παιδεύει

και πώς να τον παλέψω Ατθίδα μου` που

αυτός με τα φαρμάκια και τις γλύκες του

μου κόβει τα ήπατα το τέρας!

κι εσύ πάει με βαρέθηκες`

κάνεις φτερά το ξέρω για την Ανδρομέδα

ποια `ναι λοιπόν αυτή που σε ξετρέλανε

η χωριάτα που μήτε

καν πώς να κρατήσει το φουστάνι της πάνω

από τον αστράγαλο δεν ξέρει;»

8. Για την Μίκα

«μα να σ' αφήκω εγώ δε γίνεται Μίκα γλυκιά μου`

κι ας έλαχε να σ' αγαπήσουν κόρες από το σόι των Πενθελιδών

εμάς όλο παραξενιές

κάποιο μαγευτικό τραγούδι στ' άκουσμα ψάλλει

κι αηδόνια με κελαηδητό τρελό

δρόσο σταλάζοντας...»

9. Αποσπάσματα..

''....

μια παιδούλα τρυφερή λεπτή που μάζευε

αγκαλιές λουλούδια που η φωνή της κι

απ' της λύρας είναι ακόμη πιο γλυκιά

πιο λευκή κι απ' το γάλα πιο γλυκόπιοτη α-

πό το νερό πιο μελωδική απ' τη λύρα πιο

γαύρη απ' της φοράδας πιο βελούδινη απ'

το ρόδο πιο τρυφερή απ' το ρούχο το απαλό

πιο πολύτιμη από το χρυσάφι.''

''...

μαντατοφόρος άνοιξης ηδονικής φωνής αηδόνι

της Αφροδίτης η θεραπαινίδα η χρυσοφώτεινη

ανέβαινε ψηλά η πανσέληνος

και στου βουνού το χώρο συναγμένες

καθώς σ' άλλους καιρούς της Κρήτης οι κοπέλες

έσερναν το χορό τριγύρω στον ωραίο βωμό

και με ρυθμό τα λυγερά τα πόδια τους

χτυπώντας πατούσανε στα τρυφερά των χόρτων

ανθουλάκια.''

''...
αρχινώ το τραγούδι μου μ' αιθέρια λόγια

μα γι'αυτό κι απαλά στ' άκουσμα

την Ομορφιά διακόνησα-τι ποιο μεγάλο θα μπορούσα

που μ' αξίωσαν (οι Μούσες) τη δική τους

δύναμη δίνοντας να λέω: αλήθεια

σε μελλούμενους καιρούς κάποιος

θα βρίσκεται να με θυμάτ' εμένα.''

11. Γρήγορα η ώρα πέρασε..

γρήγορα η ώρα πέρασε,μεσάνυχτα κοντεύουν,

πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βα-

σιλέψανε-και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη

κι έρημη ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει

ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει

μου άρπαξε την ψυχή μου και την τρά-

νταξε ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά χυ-

μάει μέσα στους δρυς φυσομανώντας.

Επισκέπτης