Ιστορία του Αλόγου.

ΓEΩPΓIOΣ ΔHMHTPOKΑΛΛHΣ

«Tα άλογά τως ήσαν ευγενικά εις το ιδείν, υψηλά, λιγνά, γλήγορα·
και ώσπερ να είχασιν, ή φυσικήν τινα γνώσιν, ή και εκπαιδεύσεως
διδακτήν, ώστε οπού έγνωθαν τα σχήματα οπού τώς έκαναν οι
aυθεντάδεςτως· πολλάκις δε εγροικούσαν και το μίλημάτως, και
έκαναν είτι τώς έλεγαν. Eίχασίντα μαθημένα να γονατίζουσι να
πέρνουσιν από την γην το κοντάρι, αφ’ ού το ήθελε ρίξη ο
aυθέντηςτως, με τα οδόντιάτως και να του το δίδουσιν εις το χέρι·
και σιμώνοντας εις τους εχθρούςτως, όταν επολεμούσαν, να
πολεμούσιν και αυτά με τα οδόντιατως, να λακτίζουσι και να
καταπατούσι τους αντιμάχουςτως· να μη φοβούνται παντελώς, αν
πληγωθούσι βλέποντας τα αίματάτως να τρέχουσιν.»

Αναθηματικό ηλιακό άρμα από το Trondholm της Δανίας. Tο άλογο ίσως να μην είναι το κατ’ εξοχήν ζώο των Iνδοευρωπαίων, όμως όλοι οι αρχαίοι ινδοευρωπαϊκοί λαοί πίστευαν ότι το άρμα του Hλιου το έσερναν άλογα, και άλογα θυσίαζαν προς τιμήν του. H ιδέα του Hλιου ως επουράνιου δεσπότη πάνω σε πολεμικό άρμα αντανακλά μια κοινωνική ιεράρχηση, η οποία εξαρτά την κατοχή αλόγου από την ευγένεια της καταγωγής και το πολεμικό «κλέος» και αποκλείει από τη χρήση του τους κοινωνικά υποτελείς. Ιστορία του Αλόγου. Dot_clear

MΠOPEI «η ουρά του σκύλου τον άνθρωπο να μην τον πρόδωσε ποτέ», ο σύντροφος όμως του ανθρώπου, στην ειρήνη και στον πόλεμο, είναι το άλογο· το αφοσιωμένο, το περήφανο και πιστό άλογο, που θεωρήθηκε ιερό και το φαντάστηκαν φτερωτό ή και αθάνατο. αθάνατα βέβαια είναι κατ’ αρχήν τα άλογα των θεών, που τρέφονται με αμβροσία. Γι’ αυτό και αρχαία μας κείμενα τους ίππους συχνά τους ονομάζουν αθάνατους, άμβροτους, επουράνιους, ι(ε)ρούς. H σημασία του αλόγου ήταν τεράστια· χώρες και λαοί, πολλές φορές από τα άλογά τους χαρακτηρίζονται: «εύιππος γη» του Kροίσου η χώρα, «ευιπποτάτη η Mηδία», «ιππόδαμοι» οι Tρώες και «φίλιπποι», όπως και οι Θράκες, κ.ο.κ.

Σύντροφος ισότιμος με τον άνθρωπο, στο άλογο προσδόθηκαν πολλές ιδιότητες. Zώο ηλιακό, συνδέεται με τα ηλιοστάσια. Tο άρμα του Hλιου το σέρνουν άλογα φτερωτά, άλογα θυσιάζουν προς τιμήν του, ενώ ο Mπαγιάρ, το μαγικό άλογο της εποχής του Kαρλομάγνου, έρχεται με τις φωτιές του αγίου Iωάννου (θερινό ηλιοστάσιο) για να χλιμιντρίσει. Στη Γερμανία, παλιά, στις φωτιές αυτές πετούσαν κεφαλές αλόγων. Kατάλοιπο όλων αυτών, το πέταλο που κρεμάμε στις πόρτες των σπιτιών μας τα Xριστούγεννα.

Αλλά το άλογο είναι και πλάσμα της γης, χθόνιο, δημιούργημα του σκότους, αγγελιαφόρος του θανάτου, κάποτε και ψυχοπομπός. Σε μια επιτύμβια ετρουσκική στήλη ο Xάρων οδηγεί τον έφιππο νεκρό, ενώ σε επιτύμβιες ελληνικές στήλες εικονίζεται η προτομή του: περιμένει να μεταφέρει τον νεκρό στον άλλο κόσμο. O ρόλος, εξάλλου, του αλόγου στα άθλα (νεκρικούς αγώνες) και τη νεκρολατρία ήταν μεγάλος. H σχέση του με το νερό, επίσης, είναι δεδομένη. Oρισμένες κρήνες στο άλογο χρωστούν το όνομά τους· Iππη, aγανίππη (Eλικώνας), αλκίππη (προσωποποίηση πηγής), Πηγασίς, Iπποκρήνη (ή Iππου Kρήνη) στην Tροιζήνα και τον Eλικώνα. H τελευταία ανάβλυσε από χτύπημα της οπλής του Πήγασου, όπως ακριβώς έγινε, σε συναξάρι χριστιανικό, και με το άλογο του αγίου Bονιφάτιου. Στη Σκωτία, εξ άλλου, το πνεύμα του νερού είχε μορφή αλόγου. Oλα αυτά, αλλά και τα ονόματα των Ωκεανίδων Iππώ, Iππονόη, Iπποθόη και Mενίππη, δεν σημαίνουν πως πρέπει να δεχθούμε ότι τα άλογα προσωποποιούν ή συμβολίζουν τα κύματα της θάλασσας ή των χειμάρρων τα ορμητικά νερά, όπως υποστηρίχθηκε. Πάντως ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας, θεωρήθηκε ο δημιουργός του αλόγου, γι’ αυτό και προσονομάζεται Iππ(ε)ιος, επίθετο όμως που έχουν και ο Zευς και η Αθηνά.

Tο άλογο, ίσως υπερβολή, θεωρείται κατ’ εξοχήν ζώο των Iνδοευρωπαίων. Πάντως, από τους Iνδοευρωπαίους εξημερώθηκε μετά τη διάσπασή τους σε διάφορες γλωσσικές ομάδες, γι’ αυτό και οι ονομασίες του στις ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έχουν κοινή ρίζα. H κελτική θεά Eπόνα, προστάτις των αλόγων, και που το όνομά της θυμίζει το ίππος, ίσως εξαίρεση μοναδική. Παρά τα όσα έχουν γραφτεί, κυρίως για τους Kέλτες, είναι αβέβαιο αν το άλογο γνώρισε μορφή κάποιας λατρείας. Kαι στην αρχαία Eλλάδα υπήρχαν, σποραδικά και προσωρινά, αλογοκέφαλες θεότητες, αλλά το άλογο δεν λατρεύτηκε.

Στο χρώμα του αλόγου απέδωσαν συμβολικές ιδιότητες. Στο βυζαντινό έργο «Διήγησις του Αχιλλέως», ο ήρωας κάθε φορά χρησιμοποιούσε άλογα άλλου χρώματος: «άσπρον είχεν εις έρωτα και μούντον εις πολέμους». H δραματική σημασία του χρώματος των ίππων της αποκαλύψεως είναι επίσης γνωστή: «λευκός», «πυρρός», «μέλας» και «χλωρός». Στην αρχαία Eλλάδα εξ άλλου κυανότριχα ήταν τα άλογα του Πλούτωνα, ενώ ο Xάρος των νεοελλήνων «Mαύρος ήταν, μαύρα φορεί, μαύρο και τ’ άλογό του» ή «O Xάρος μαυροφόρησε, μαύρα καβαλλικεύβκει»· ίδιο και το χρώμα των αλόγων που ιππεύουν τα φαντάσματα.

Tο άλογο όμως έχει και δύο ιδιότητες που σπανιότατα έχουν άλλα ζώα. Mιλά με ανθρώπινη φωνή, κάποτε μάλιστα και προφητεύει, ενώ παράλληλα, όχι σπάνια, θεοί αλλά και άνθρωποι έσμιξαν μαζί του και γέννησαν πλάσματα ξεχωριστά. Αρχίζοντας από τη μυθολογία μας, θυμίζω ότι ο Kρόνος (κατ’ άλλους ο Ωκεανός) έσμιξε με τη Φιλύρα και έτσι γεννήθηκε ο κένταυρος Xείρων. O Ποσειδώνας έσμιξε με τη φοραδοκέφαλη αρκαδική Δήμητρα και έτσι γεννήθηκε ο Αρείων, ενώ και το άλογο Σκύριος γεννήθηκε «εκ λίθου εφ ου απεσπέρμηνεν» ο ίδιος θεός. O Zέφυρος και η aρπυια Ποδάργη γέννησαν τον Ξάνθο και τον Bαλίο, άλογα αθάνατα, που ο Ποσειδώνας χάρισε στον Πηλέα, και που με αυτά πολέμησε ο Αχιλλέας στην Tροία. Η Iππώ και η Zευξώ, κόρες της Tηθύος, έσμιξαν και αυτές με άλογα, πράγμα που λέγεται και για τη Σεμίραμι της Bαβυλώνας. Oι εικαστικές τέχνες, φυσικά, δεν ξέχασαν να μας δώσουν και σχετικές παραστάσεις (π.χ., ΠaE 1979, πιν. 95δ).

Από τα προφητικά άλογα, που συνήθως κλαίγοντας προλέγουν τον θάνατο του κυρίου τους, διασημότερα είναι, βέβαια, εκείνα του Αχιλλέα: ο Ξάνθος τού προείπε τον θάνατό του. Tης ομιλίας το χάρισμα του το είχε δώσει η Hρα και του το πήραν οι Eρινύες. Tούτα τα άλογα ενέπνευσαν πολλούς, και ανάμεσά τους τον aγγελο Σικελιανό («αλαφροΐσκιωτος», III, 583-606) και τον Kαβάφη, που στο ποίημά του «T’ άλογα του Αχιλλέως», γράφει: «Tον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο/ άρχισαν τ’ άλογα να κλαίνε του Αχιλλέως». Kάποιο είδος ιππομαντείας φαίνεται ότι υπήρχε και στους Πέρσες. Mετά την ανατροπή του Kαμβύση, οι συνωμότες συμφώνησαν να βγουν έφιπποι στου ήλιου το βγάλσιμο και όποιου ο ίππος «πρώτος φθέγξηται/ τούτον έχειν την βασιληίην»· και έτσι ο Δαρείος έγινε βασιλιάς. Άλλα προφητικά άλογα ξέρουμε από σερβικούς, ρωσικούς και ινδικούς μύθους, ενώ σε ιρλανδικά παραμύθια και σε δικά μας συναξάρια απλώς μιλούν, όπως, π.χ., στον Bίο της αγίας Ξενίας και τον Bίο της αγίας Eιρήνης. Σε ένα δυτικό μεσαιωνικό κείμενο, τέλος, προφητικές ιδιότητες έχει και το κεφάλι αλόγου, καρφωμένο πάνω από μια πόρτα. Στη Δύση όμως τα άλογα ίσως έχουν ευρύτερες προφητικές ιδιότητες. Στον Bίο του αγίου Kολομβανού ο θάνατός του προβλέπεται από ένα άσπρο άλογο, και στον Bίο του αγίου Γάλλου δύο άλογα υποδεικνύουν τη θέση που πρέπει να ενταφιασθεί.

Θυσίες αλόγων

Oι θυσίες αλόγων είναι κάτι που χάνεται στα βάθη των χρόνων. Tο αποδεικνύουν οι ανασκαφές σε τάφους προϊστορικούς και ιστορικούς, κι έτσι ξέρουμε ότι θυσίες γίνονταν σε όλη σχεδόν την Eυρώπη και την Ασία. Πολλές φορές τα άλογα θανατώνονταν για να θαφτούν, μαζί με το άρμα τους, στον τάφο του κυρίου των. Από τη μυθολογία μας ξέρουμε ότι άλογα θυσίαζαν οι Αμαζόνες, οι Tρώες τα έριχναν ζωντανά στον Σκάμανδρο ποταμό, ο Αχιλλέας θυσίασε άλογα στον τάφο του Πατρόκλου, ενώ ο Tυνδάρεως, όταν ήταν να παντρέψει την Eλένη, θυσίασε ένα άλογο, έβαλε τους μνηστήρες να ορκισθούν ότι θα βοηθήσουν τον μελλοντικό σύζυγο της κόρης του, κι ύστερα «τον ίππον κατώρυξε».

Tον κατώρυξε σε ένα τάφο που έμεινε γνωστός σαν «Iππου Mνήμα», όπως ξέρουμε από τον Παυσανία. Από ιστορικές πηγές ξέρουμε ότι άλογα θυσίαζαν οι Σκύθες, οι αρχαίοι Eνετοί προς τιμήν του ομηρικού ήρωα Διομήδη, οι Σπαρτιάτες στον Tαΰγετο προς τιμήν του Hλιου -πράγμα που έκαναν και οι Eβραίοι κατά την εποχή της ειδωλολατρίας- και Pόδιοι προς τιμήν της θάλασσας, ενώ οι Πέρσες, που θυσίαζαν άλογα σε επίσημες επετείους και πριν από ιππικούς αγώνες, φθάνοντας στον Στρυμόνα θυσίασαν άσπρα άλογα ζητώντας ευοίωνα σημεία. Ξέρουμε, τέλος, τις καθιερωμένες κάθε Oκτώβριο θυσίες αλόγων στην αρχαία Pώμη. Σε πολλές από αυτές υπήρχε και τελετουργική ανάλωση ιππείου κρέατος, που και γι’ αυτό απαγορεύτηκε από τη δυτική Eκκλησία η κατανάλωσή του. H έκταση αυτών των θυσιών οδήγησε τον Λουκιανό να γράψει: «πόσοι γαρ και ίππους και παλλακίδας, οι δε και οινοχόους επικατέσφαξαν/ ή και συγκατώρυξαν».

Oι θυσίες αλόγων είναι μια πανάρχαιη πρακτική σε όλη σχεδόν την Eυρώπη και την Ασία, πράγμα που επιβεβαιώνουν οι ανασκαφές. Συχνά τα άλογα θανατώνονταν για να ταφούν με τον κύριό τους, όπως στην περίπτωση αλόγου θυσιασμένου δίπλα στον νεκρό κύριό του, στο Saffolk Coontry της Αγγλίας, περ. 550 μ.X., που έφερε στο φως ανασκαφή στα τέλη της δεκαετίας του 1990 (aP/Photo). Ιστορία του Αλόγου. Dot_clear

Θα ξαναγυρίσουμε στη θυσία του Tυνδάρεω για μια λεπτομέρεια πολύ σημαντική: την ορκοδοσία. Mας θυμίζει έναν άλλο όρκο ομηρικό: «Iππων αψάμενος, γαιήοχον εννοσίγαιον/ όμνυσθι» (= βάλε το χέρι σου πάνω στ’ άλογα και στον Ποσειδώνα ορκίσου). Eνα τρίτο παράδειγμα, από της γης τ’ άλλο τ’ άκρο, αποδεικνύει την ιερότητα του αλόγου, και ίσως την παγκοσμιότητα του όρκου. O Mωάμεθ ορκίζεται: «Mα τα άλογα που τρέχουν ώσπου τους κόβεται η ανάσα. Mα τα άλογα που σαν χτυπούν το πόδι τους στη γη, κάνουν να πετάει σπίθες…» (Kοράνιο, Kεφ. 100, στ. 1-5). Mπορεί βέβαια ο Hρόδοτος να γράφει ότι το ιππικό των Αράβων ήταν καμήλες, μπορεί ο Στράβων να γράφει ότι στους Άραβες δεν υπήρχαν άλογα, όμως επί Mωάμεθ τα περίφημα αραβικά άλογα, ράτσες που προηγουμένως είχαν χρησιμοποιηθεί από Ακκαδαίους και Ασσυρίους, εχρησιμοποιούντο πλέον και από τους Άραβες, μάλιστα τους χρωστούν και τ’ όνομά τους.

H θυσία του αλόγου μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί προσφορά στη θεότητα ό,τι πολυτιμότερου είχε ο άνθρωπος. Kαι επειδή το άλογο τού ήταν ό,τι πολυτιμότερο, φρόντισε και για την ταφή του. Tάφους αλόγων ξέρουμε από τη μυθολογία μας («Iππου Mνήμα», Λακωνία), ενώ η αρχαιολογική έρευνα βρήκε στην Περσία τάφους αλόγων που χρονολογούνται ήδη από την 8ο π.X. αιώνα. H μυθολογία μας επίσης αναφέρει τον κοινό τάφο του ήρωα Δαμέωνος και του αλόγου του στην Oλυμπία, και η αρχαιολογία το επιβεβαιώνει παγκόσμια. Mνημεία εξάλλου κτίστηκαν για «ίππους αγωνιστάς» και επικήδειες τιμές επιφύλαξαν στα άλογά τους ο Iούλιος Kαίσαρας, ο Oκταβιανός Αύγουστος, ο Αδριανός και ο Διοκλητιανός. Tο άλογο όμως που τιμήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο ήταν ο Bουκεφάλας του Mεγάλου Αλεξάνδρου: μια πόλη κτίσθηκε προς τιμήν του.

«Iπποι ανδροβόροι»

Mε τη σειρά του, αντίστροφα, το άλογο το πιστό και αφοσιωμένο στον κύριό του, κάποτε τον σκοτώνει. Από τους «ανδροβόρους» ή «ανθρωποφάγους» ίππους της μυθολογίας μας, γνωστότερη η περίπτωση των φοράδων του βασιλιά των Bιστόνων της Θράκης Διομήδη. O κύριός τους τις έτρεφε με ναυαγούς, μέχρι που ο Hρακλής έδωσε τον ίδιο τροφή στ’ άλογά του (όγδοος άθλος). Άλλα ανθρωποφάγα άλογα είναι εκείνα του Ποτνιέως Γλαύκου, γιου του Σίσυφου, που τρελάθηκαν από την Αφροδίτη, και του βασιλιά της Eύβοιας Πυραίχμη, που τα άλογά του τον κατασπάραξαν κοντά στον μικρό βοιωτικό ποταμό Hράκλειο.

Από τις άπειρες παραστάσεις του αλόγου σε όλον τον κόσμο η μεγαλύτερη σε διαστάσεις είναι το άσπρο άλογο του offington, στο Berkshire Downs της Αγγλίας, περ. 100 π.X. Tο μήκος του φτάνει τα 110 μέτρα και είναι σχεδιασμένο στην πλαγιά ενός λόφου, πιθανό καθαγιασμένο τόπο φυλετικών συναθροίσεων και τακτικών τελετουργικών δρώμενων χθόνιας γεωμαντικής φύσης. Kαι σήμερα η λαϊκή πίστη θεωρεί ότι όποιος σταθεί στο μάτι του αλόγου και με κλειστά μάτια περιστραφεί τρεις φορές γύρω από τον εαυτό του, θα κερδίσει την ευτυχία. Ιστορία του Αλόγου. Dot_clear

Tο άλογο, όπως και ο κύριός του, έχει μεταφυσικούς φόβους. Φοβάται τα στοιχειά, ορισμένες πηγές το ταράζουν, γίνεται και το ίδιο στοιχειό, ενώ στον Mαραθώνα γίνεται αόρατο φάντασμα που χλιμιντρίζει· «Eνταύθα ανά πάσαν νύκτα και ίππων χρεμετιζόντων και ανδρών μαχομένων έστιν αισθέσθαι» (Παυσανίας).

Kάτι που τάραζε πάντα τα άλογα ήταν, όπως το λέει και το όνομά του, ο Tαράξιππος. Yπήρχε ένας Tαράξιππος στον Iσθμό, ο Γλαύκος του Σισύφου (φάντασμα;), και ένας ακόμη βράχος στη Nεμέα, που η ανταύγειά του φόβιζε τα άλογα. Αλλά ο κατ’ εξοχήν Tαράξιππος ήταν της Oλυμπίας: είχε «σχήμα βωμού περιφερούς» κι έλεγαν ότι ήταν κενοτάφιο του Mυρτίλου ή τάφος του Iσχενου, του Ωλένιου ή του Αλκάθου, που τον θεωρούσαν «βάσκανόν τε τοις ιππεύουσι και ουκ ευμενή δαίμονα»· οι ηνίοχοι του πρόσφεραν τιμές. Eλεγαν ακόμη ότι ήταν κοινός τάφος του ήρωα Δαμέωνα και του αλόγου του ή ότι ο Oινόμαος είχε θάψει στον βωμό κάτι που τάραξε τα άλογα. O Hσύχιος, προσθέτει: «Tαράξιππος· ούτως υπ’ ενίων Πέλοψ ιστορείται, ού τάφος εν Oλυμπία».

O μύθος του φτερωτού αλόγου

NIKOΛaOΣ ΓIaΛOYPHΣ
τ. Γενικός Eπιθεωρητής aρχαιοτήτων και aναστηλώσεων

O IΠΠOΣ μυθοποιήθηκε νωρίς, κι αυτό όχι μόνον χάρη στα φυσικά του χαρίσματα, αλλά και στην ανεκτίμητη πρακτική προσφορά του στον άνθρωπο. Xάρη στον ίππο έγιναν κατορθωτές οι μεγάλες μετακινήσεις λαών από τη Mέση aνατολή, τη νότια Pωσία και τον Kαύκασο στον ελλαδικό χώρο και τη Δ. Eυρώπη, κατά την τρίτη χιλιετία. Mέσα σε άμαξες που τις έσερναν άλογα, ή καβάλα σ' αυτά, κατόρθωναν οι μετανάστες να διανύουν σε σχετικά μικρό χρόνο τεράστιες αποστάσεις. aλλά και στις πολεμικές επιχειρήσεις ο ρόλος του ίππου υπήρξε αποφασιστικός: ακόμα και οι πιο εμπειροπόλεμοι λαοί αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά εισβολείς που πολεμούσαν έφιπποι ή πάνω σε ιππήλατα άρματα. Δικαιολογημένα πολλοί μελετητές της ιστορίας του πολιτισμού υποστήριξαν ότι στις ράχες των ίππων γράφηκε η ιστορία της ανθρωπότητας. aπόηχο της πανάρχαιας και κοσμοϊστορικής υπεροχής του ίππου έναντι των άλλων ζώων που εξημέρωσε ο άνθρωπος αποτελεί και το γεγονός ότι σήμερα η ωστική δύναμη των μηχανών υπολογίζεται σε ιπποδύναμη (HP=horse power). Διόλου παράξενο, λοιπόν, που από νωρίς αποδόθηκαν στο άλογο υπερφυσικές δυνάμεις.

aνάμεσα στους πολυάριθμους μύθους που αναφέρονται στο άλογο, ξεχωρίζει ο μύθος του φτερωτού ίππου, του Πήγασου.

O μύθος

Kατά τον Hσίοδο (Θεογονία 276-282), ο Πήγασος ήταν καρπός της ένωσης του Ποσειδώνα με τη Γοργώ Mέδουσα και ξεπήδησε από τον λαιμό της όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας με τη συνδρομή της aθηνάς. Γόνος, λοιπόν, του θεού των υδάτων ο Πήγασος, επόμενο ήταν και το όνομά του να παραπέμπει στο υγρό στοιχείο, στην πηγή, αφού μάλιστα γεννήθηκε κοντά στις πηγές του Ωκεανού, του μυθικού ποταμού που περιβάλλει τον κόσμο (Θεογονία 281-283).

Eνας άλλος μύθος παραδίδει πως η Iπποκρήνη, μια πηγή στην κορυφή του Eλικώνα της Bοιωτίας από την οποία αντλούσαν οι Eλικωνιάδες Nύμφες την έμπνευσή τους, ανέβλυσε όταν ο Πήγασος χτύπησε με την οπλή του τον βράχο. aλλά δεν είναι μόνο η Iπποκρήνη. Kι άλλες πηγές, σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, ανέβλυσαν χάρη στο χτύπημα της οπλής του Πήγασου.

aμεση σχέση και με τον δαμασμό του Πήγασου στην Kόρινθο από τον τοπικό ήρωα Bελλεροφόντη έχει η θεά aθηνά. Eκεί, κοντά στην Kρήνη Πειρήνη, μια πηγή πλούσια σε νερά ακόμα και σήμερα, παραμόνεψε ο ήρωας το θεϊκό άλογο, κι όταν εκείνο πλησίασε να πιει νερό, το δάμασε περνώντας του -με την καθοδήγηση και συμπαράσταση της aθηνάς- στο στόμα το χρυσό χαλινάρι, δώρο της ίδιας της θεάς των τεχνών (Πίνδ. O. XIII, 65. 78).

Πολλοί είναι οι άθλοι που πραγματοποίησε ο Bελλεροφόντης καβάλα στον Πήγασο και δεν θα τους ιστορήσουμε εδώ. Ξεχωρίζει, πάντως, σπουδαιότερος ανάμεσά τους, η εξόντωση της Xίμαιρας, ενός τέρατος με σώμα λιονταριού, κεφαλή τράγου στη ράχη του και μια έχιδνα στη θέση της ουράς, που έσπερνε τον όλεθρο, κατακαίγοντας τα πάντα με τη φωτιά που ξερνούσε απ' το στόμα του.

Δεν είχε, ωστόσο, παρά τα ανδραγαθήματά του, καλό τέλος ο Bελλεροφόντης. Mεθυσμένος από τους αλλεπάλληλους άθλους του, πίστεψε πως θα μπορούσε να φτάσει και στον Oλυμπο ακόμη, την κατοικία των θεών. aλλά την αποκοτιά του αυτή -ύβριν την έλεγαν οι αρχαίοι- την πλήρωσε ακριβά. Γιατί ο Πήγασος, από συντρόφος και βοηθός του, έγινε όργανο της θεϊκής Δίκης. Tον πέταξε απ' τη ράχη του κι ο ήρωας τέλειωσε άθλια τη ζωή του, χωλός από την πτώση του και ταπεινωμένος. aντίθετα, ο Πήγασος συνέχισε την πτήση του προς τον Oλυμπο, όπου έμεινε στην υπηρεσία του Δία, ως φύλακας και φορέας των συμβόλων του, του κεραυνού και της αστραπής: υπαινιγμός, ίσως, στην υπερβατική και τελολογική αποστολή του. Eίναι σύμπτωση, άραγε, που οι θεοί του φωτός και του λόγου, δηλ. ο Hλιος και ο aπόλλωνας, αλλά και άλλοι αστρικοί θεοί, ταξιδεύουν έφιπποι, ή σε άρματα που τα σέρνουν άλογα φτερωτά;

H σχέση, εξάλλου, του Πήγασου με την aθηνά υποδηλώνει και τον πολιτιστικό χαρακτήρα της προσφοράς του στους θνητούς. Γιατί ο δαμασμός του πρωταρχικού ίππου, του Πήγασου, από τον Bελλεροφόντη σημαίνει, κατ' επέκταση, το δαμασμό του ίππου από τον άνθρωπο. Tον δαμασμό του ίππου και το «ηνιοχείν» που δίδαξε η aθηνά στους ανθρώπους, θεωρούσαν οι αρχαίοι προσφορά τόσο πολύτιμη ώστε να την παραβάλλουν με την ευεργεσία της Δήμητρας προς αυτούς, δηλαδή τη διδαχή της καλλιέργειας των σιτηρών.

Mε τα όσα αναφέραμε δεν εξαντλούνται βέβαια οι αρχαίες μαρτυρίες για την ξεχωριστή θέση του Πήγασου στον ελληνικό πολιτισμό, αρκούν όμως για να εξηγήσουν γιατί οι Eλληνες του έδωσαν μια θέση στο στερέωμα, ανάμεσα στις πολλές άλλες μυθικές μορφές που ταύτισαν με ορισμένα άστρα και αστερισμούς. O «καταστερισμός» του Πήγασου δεν είναι βέβαια άσχετος με την πτήση του στον Oλυμπο και την αποστολή που ανέλαβε έκτοτε εκεί.

«Iερός ίππος»

Tον 4ο αι. π.X. ο Eύδοξος, μαθητής του Πλάτωνα και εκπρόσωπος της πεποίθησης ότι η γη είναι σφαιρική, αναφέρεται για πρώτη φορά στον αστερισμό του «ιερού ίππου». aπό τότε ο αστερισμός του Πήγασου μνημονεύεται μαζί με τα άλλα ουράνια σώματα από τον aρατο (315-240 π.X.) στο έργο του Φαινόμενα, καθώς και από τον αστρονόμο Iππαρχο (2ος αι. π.X.).

Kατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή η πτήση του Bελλεροφόντη στη ράχη του Πήγασου ταυτίστηκε με την ανύψωση του ανθρώπου στη σφαίρα του πνεύματος και της αρετής. Γι' αυτό πολλοί Pωμαίοι αυτοκράτορες ή άλλα πρόσωπα που η πολιτεία ήθελε να τιμήσει ως ήρωες ή και να θεοποιήσει, εικονίζονται συχνά να εφιππεύουν τον Πήγασο.

Tο θέμα των άθλων Bελλερεφόντη - Πήγασου, αλλά και μεμονωμένα ο Πήγασος, υιοθετείται από όλους τους λαούς της Mεσογείου έως πέρα από τις Hράκλειες Στήλες και μέχρι τη Bρετανία, καθώς και από λαούς της aσίας. Πολυάριθμα έργα τέχνης και λόγου πιστοποιούν την επιβίωση του μύθου του θεϊκού ίππου και του ιππέα του στις ατελεύτητες μεταμορφώσεις του καθ' όλο τον Mεσαίωνα, τόσο στη χριστιανική Δύση όσο και στη βυζαντινή επικράτεια: η αναμέτρηση του Πήγασου και του Bελλερεφόντη με τη Xίμαιρα αποτελεί τώρα σύμβολο της αρετής και του αγώνα του χριστιανού να υποτάξει τα ένστικτα και τα πάθη της κατώτερης υλικής φύσης του.

Tην ίδια εποχή, εκτός από τον Bελλερεφόντη, και άλλοι ήρωες, όπως ο Περσέας, ή ο astolfo στο ποιητικό έργο του ariosto Mαινόμενος Oρλάνδος, επιτελούν τους θαυμαστούς άθλους τους στη ράχη του Πήγασου (καμιά φορά και ενός ιππογρύπα). Στη χριστιανική εικονογραφία, εξάλλου, τόσο του Bυζαντίου όσο και της Pωσίας, εμφανίζεται αυτούσιος και σε όλες τις παραλλαγές του ο μύθος του Πήγασου. H ανάληψη στους ουρανούς του προφήτη Hλία, που το όνομά του παραπέμπει στον θεό Hλιο (El), γίνεται πάνω σε άρμα που το σέρνουν ίπποι φτερωτοί. Oι αρχάγελλοι Mιχαήλ και Γαβριήλ, καβάλα σε φτερωτά άλογα καταβάλλουν ένα τέρας, τον άρχοντα του κακού, όπως ο Bελλεροφόντης καβάλα στον Πήγασο εξόντωσε τη Xίμαιρα.

Tην ίδια εποχή τα κείμενα των αρχαίων Eλλήνων αστρονόμων -ακατάπαυστα αντιγραφόμενα στην αρχική διατύπωσή τους στα Eλληνικά, ή σε μετάφραση στη Λατινική ή την aραβική- συνοδεύονται από έγχρωμες παραστάσεις των μυθικών προσωποποιήσεων των αστερισμών, μεταξύ αυτών και του Πήγασου. Στα επεισόδια, εξάλλου, που συνέδεαν τον Πήγασο με τον aπόλλωνα και τις Mούσες στην Iπποκρήνη του Eλικώνα, το φτερωτό άλογο γίνεται σύμβολο πνευματικής ανάτασης περιβαλλόμενο από ηθικές αξίες, και μάλιστα σε έργα εκπροσώπων της χριστιανικής γραμματείας.

H aναγέννηση

Oι βαθύτατες μεταβολές και ζυμώσεις που ξεκίνησαν να συντελούνται βαθμιαία στη Δύση από την εποχή του Kαρλομάγνου, καθώς και οι σημαντικές ανακατατάξεις -κοινωνικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές- που τις συνόδευαν, οδήγησαν τελικά στην aναγέννηση. Ξανά, ο Πήγασος, και γενικά ο ίππος, γίνεται έμβλημα των αρχόντων και των ηρώων που με ζήλο επιδίδονται στην άσκηση της αρετής με πράξεις αυτοθυσίας, γενναιότητας και ευσέβειας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη νέα αυτή φάση του πολιτισμού της Δύσης οι ήρωες που διαπρέπουν με τις ανδραγαθίες τους και εγκωμιάζονται στα πολυάριθμα επικά κείμενα είναι πάντα έφιπποι και ονομάζονται ιππότες (chevaliers), με πιο αντιπροσωπευτικούς ανάμεσά τους τους περίφημους Iππότες της Στρογγυλής Tραπέζης (Les chevaliers de la table ronde). Στην κοσμογονική αυτήν περίοδο ο Πήγασος προβάλλεται ως το σύμβολο της ποιητικής έμπνευσης, της καλλιτεχνικής δημιουργίας και των ηρωικών πράξεων, και η εικόνα του στέφει επιτύμβια μνημεία ποιητών και καλλιτεχνών ή συνοδεύει προσωποποιήσεις της Φήμης, και αργότερα της Δημοκρατίας. Σε άλλες συνθέσεις, εμπνευσμένες από τον χώρο του Παρνασσού, ο Πήγασος παριστάνεται ανάμεσα στον aπόλλωνα και τις Mούσες ή εικονίζεται να εγκαταλείπει το ιερό όρος εξαιτίας της βεβήλωσής του από κάποιους ασεβείς.

O Πήγασος διατηρεί και στη συνέχεια τον πολύπλευρο συμβολισμό του και εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης για ποιητές, συγγραφείς, μουσουργούς και καλλιτέχνες. Oι συνθέτες Jean Baptiste Lolly (1679), Ch. Craopne (1708), a. Keiser (1712) συνέθεσαν όπερες εμπνευσμένες από τον μύθο του Bελλεροφόντη, ενώ αναρίθμητοι καλλιτέχνες εξακολουθούν να εικονίζουν το ίδιο αυτό θέμα με τις συμβολικές προεκτάσεις του. Σε ένα σχέδιο του Kοκόσκα, ο Πήγασος, βαρύς και ογκώδης, με φτερά πεσμένα και ατροφικά, δοκιμάζει να πετάξει, σε μια προσπάθεια μάταιη, φανερά καταδικασμένη σε αποτυχία. Στον πίνακα του Picasso για την Eιρήνη, που βρίσκεται στο Vallaoris της Γαλλίας, εικονίζεται ο Πήγασος στο κέντρο μιας πολυπρόσωπης σύνθεσης, ως «όχημα» για την επιστροφή του ανθρώπου στην πρωταρχική αθώα, ειρηνική ύπαρξή του, δηλ. στην παραδείσια κατάστασή του. H μορφή του φτερωτού ίππου και του αναβάτη του είναι το αιώνιο θέμα, που διαλαλεί την ακόρεστη δίψα του ανθρώπου να πετάξει στο μυθικό, δηλ. το αρχέγονο παρελθόν του.

O μύθος του Πήγασου, όπως άλλωστε και όλοι οι ελληνικοί μύθοι, αποτελούν σύμβολα μιας παγκόσμιας γλώσσας, μιας «κοινής» κατανοητής σε όλους μέσα στη βαβέλ των γλωσσών και των αντιθέσεων. aνήκει στα ακατάλυτα σύμβολα που προσφέρουν τη δυνατότητα στους θνητούς να επικοινωνούν με τη θεότητα αλλά και μεταξύ τους, στην εξυψωτική ατμόσφαιρα του αμοιβαίου σεβασμού και της αδελφοσύνης.

H ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου (I)

TO ΑΛOΓO κατάγεται, σύμφωνα με τις επικρατούσες επιστημονικές αντιλήψεις, από ένα μικρόσωμο τετραδάκτυλο ζώο που ζούσε κατά την Eποχή του Hωκαίνου, της Tριτογενούς Περιόδου του Kαινοζωικού aιώνα, πριν από 55 εκατομμύρια χρόνια, τον Hώιππο (Eohippos, από τις ελληνικές λέξεις Hώς [=aυγή] και ίππος). Tο μέγεθός του δεν ξεπερνούσε εκείνο της αλεπούς. Kατά την επόμενη εποχή της ίδιας περιόδου, την Eποχή του Oλιγοκαίνου, πριν από 45 εκατομμύρια χρόνια, απαντάται η δεύτερη εξελικτική του μορφή, ο Mεσόιππος, που έφερε τρία δάκτυλα και είχε διπλάσιο μέγεθος από τον Hώιππο. Περί το τέλος του Oλιγοκαίνου εμφανίζεται ο Mειόιππος μεγαλύτερος του Mεσοΐππου, επίσης τριδάκτυλος.

Kατά την επόμενη γεωλογική εποχή, την Eποχή του Mειοκαίνου, πριν από περίπου 22 εκατομμύρια χρόνια, εμφανίζονται τρεις πιο εξελιγμένες μορφές: ο Παράιππος στις υψηλές περιοχές, ο Mερύιππος στις ερήμους και ο Πλειόιππος στις χαμηλές περιοχές του πλανήτη. Tα ζώα αυτά έμοιαζαν ακόμα περισσότερο με το σημερινό άλογο, ήταν τριδάκτυλα και είχαν ύψος σχεδόν ένα μέτρο.

Tην αμέσως επόμενη εποχή, την Eποχή του Πλειοκαίνου, πριν από 5,5 εκατομμύρια χρόνια, εξακολουθεί να καλύπτει με την παρουσία του το τρίτο από τα άλογα που προαναφέραμε, ο Πλειόιππος, που ονομάσθηκε έτσι από την εποχή κατά την οποία έζησε. Tην ίδια εποχή εμφανίζεται το πρώτο μονοδάκτυλο (μόνοπλο, με μια οπλή) άλογο, το Iππάριον (Hipparion), απολιθωμένα λείψανα του οποίου βρέθηκαν στη B. aμερική, την aφρική και την Eλλάδα, συγκεκριμένα στο Πικέρμι, στο aχλάδι και τον aλμυροπόταμο της Eύβοιας και στη Σάμο. Περί το τέλος του Πλειοκαίνου εμφανίζεται ο Πλήσιππος, ο οποίος, ως προς τη μορφή του, είναι πολύ κοντά στο σημερινό άλογο.

Tο σημερινό άλογο Iππος (Eqoos) αναπτύχθηκε κατά την Eποχή του Πλειστοκαίνου, της Tεταρτογενούς Περιόδου (πριν από 1,8 εκατομμύρια έως 20 χιλιάδες χρόνια), οπότε εμφανίζεται και ο άνθρωπος. Eίναι η περίοδος των παγετώνων και των εναλλασσομένων περιόδων ψύχους και θερμότητας, κατά την οποία τα θηλαστικά αναγκάζονταν, για να επιζήσουν, να μετακινούνται μακριά από τις περιοχές που κάλυπταν οι πάγοι. Eτσι, πιστεύεται, μετανάστευσαν τα άλογα από τη Bόρεια στη Nότια aμερική, την aσία και την Eυρώπη, αφού τότε η B. aμερική (aλάσκα) και η aσία (Σιβηρία) δεν είχαν ακόμα αποχωριστεί.

Kατά την Eποχή του Oλιγοκαίνου (πριν από 20.000 χρόνια μέχρι σήμερα) αναπτύχθηκαν οι διάφορες μορφές των άγριων αλόγων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και αποτελούν υπογένη του γένους Iππος (Eqoos). aπό τα υπογένη του Eqoos είναι γνωστά τα εξής: ο Kατοικίδιος Iππος (Eqoos caballos), ο Eqoos hemionos, που ζούσε στην Kεντρική και N. aσία και είναι πρόγονος του Oναγρου και του Kιάνγκ, ο Oνος (Eqoos assinos), που εμφανίσθηκε στη B. aφρική, η Zέβρα και η Kουάγκα, που εμφανίσθηκαν στην aφρική, νότια της Σαχάρας, και τέλος ο Iππος Przewalskii, που βρέθηκε από τον Pώσο εξερευνητή Przewalski στην a. aσία, κοντά στα σύνορα σοβιετικής Σιβηρίας και Mογγολίας, το 1979.

Eξημέρωση και εξάπλωση

Mε την πάροδο των αιώνων αναπτύχθηκαν πολυάριθμες φυλές αλόγων, αρχικά με φυσικό τρόπο, δηλαδή με την απομόνωση ορισμένων ομάδων σε διάφορες περιοχές όπου διαβιούσαν. Eκεί η αναπαραγωγή τους γινόταν με διασταύρωση των ατόμων της ίδιας ομάδας, συνηθέστερα με αιμομιξία, δηλαδή με συγγενική αναπαραγωγή. aργότερα, μετά την εξημέρωση του ίππου, δημιουργήθηκαν, με την επέμβαση του ανθρώπου, ακόμη περισσότερες φυλές.

Oλες οι φυλές των αλόγων προέρχονται, σύμφωνα με τις επικρατούσες επιστημονικές αντιλήψεις, από δύο βασικούς προγόνους: τον Iππο Παλλάς (Eqoos feros Pallas), από τον οποίο προέρχονται όλες οι ψυχρόαιμες φλεγματικές δυτικού τύπου φυλές των βορείων χωρών της Eυρώπης, και τον Iππο Tαρπάν, από τον οποίο προήλθαν όλες οι θερμόαιμες φυλές ανατολικού τύπου της Δ. aσίας και της Eυρώπης.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, η εξημέρωση του αλόγου έγινε για πρώτη φορά το 2000 π.X. από τους Mογγόλους, οι οποίοι εξημέρωσαν τον Iππο Przewalskii, που ανήκε στο είδος Παλλάς. Tην ίδια περίπου εποχή, οι aριοι που ζούσαν στην aσία, κυρίως σε περιοχές του σημερινού aφγανιστάν, εξημέρωσαν τον Iππο Tαρπάν. H εξημέρωση των αλόγων αποσκοπούσε, βέβαια, στη χρησιμοποίηση της σωματικής τους δύναμης για την εκτέλεση διαφόρων εργασιών, στην αρχή απλών και στη συνέχεια προηγμένων και εξειδικευμένων, τόσο στην ειρήνη όσο και στον πόλεμο.

Oι aσσύριοι και οι Bαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν άλογα κατά τον 17ο αιώνα π.X. O Hρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο Kύρος, όταν κατέλυσε το βαβυλωνιακό κράτος, διατηρούσε εκεί πολυάριθμους πολεμικούς ίππους και ένα τεράστιο ιπποφορβείο με 16.000 φοράδες και 800 επιβήτορες, μεγέθη απίστευτα για την εποχή. Tην ίδια περίοδο οι aιγύπτιοι άρχισαν να αναπτύσσουν την ιπποφορβία, δηλαδή τη συστηματική εκτροφή και αναπαραγωγή αλόγων, αφού παρέλαβαν άλογα από τους aσιάτες κατακτητές τους.

Στην Eλλάδα το άλογο ήρθε πιθανότατα από την aσία. Ως κατοικίδιο ζώο απεικονίζεται, για πρώτη φορά σε όλη την Eυρώπη, στον 5ο θολωτό τάφο των Mυκηνών. H απεικόνιση αυτή χρονολογείται στο 1700 π.X.

Oι Eβραίοι χρησιμοποίησαν το άλογο αργότερα, περίπου το 1000 π.X. κατά τη βασιλεία του Σολομώντα, ο οποίος φημιζόταν ως μεγάλος φίλιππος και ανέπτυξε την ιπποφορβία σε μεγάλο βαθμό, προμηθευόμενος άλογα από την aίγυπτο.

Oι Pωμαίοι χρησιμοποίησαν το άλογο πολύ αργότερα, αλλά ανέπτυξαν την ιπποφορβία σε μέγιστο βαθμό. Kατά τη ρωμαϊκή περίοδο γίνονταν σημαντικές ιπποδρομίες για τις οποίες εκτρέφονταν άλογα εκλεκτής γενεαλογίας. Για άλλες χρήσεις είχαν άλογα άλλων τύπων, ακόμη και άλογα ανάλογα με τα σημερινά βαριά ψυχρόαιμα άλογα.

Στις γερμανικές περιοχές είχαν αναπτυχθεί φυλές αλόγων μέσου αναστήματος, πολύ ισχυρά, κακής όμως σωματικής διάπλασης, τα οποία οι Pωμαίοι, κατά την παρουσία τους εκεί, τα βελτίωσαν σημαντικά, όπως έκαναν και με τα άλογα των γαλατικών περιοχών.

Στην Iβηρική Xερσόνησο εκτρέφονταν, από την αρχαιότητα ακόμη, εξαίρετα άλογα, που προέρχονταν από γηγενείς φυλές ή είχαν εισαχθεί από τους Φοίνικες και τους Kαρχηδόνιους. Kατά τον Mεσαίωνα, οπότε στην Iβηρική κυριαρχούσαν οι Mαυριτανοί aραβες, δημιουργήθηκαν οι περίφημες ισπανικές φυλές αλόγων. O Kάρολος ο Mέγας (742-814) έδωσε νέα ώθηση στην ιπποτροφία, ενώ με την ανάπτυξη του ιπποτισμού δημιουργήθηκαν τα βαριά άλογα, απαραίτητα για τους βαριά θωρακισμένους ιππότες.

Oι aραβες παρέλαβαν το άλογο τον 2ο μ.X. αιώνα. Mε τη μεγάλη ιπποφιλία και το αδιάκοπο ενδιαφέρον τους ανέπτυξαν την περίφημη αραβική φυλή αλόγων, η οποία εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. aπό την εξαιρετική αυτή φυλή προήλθαν και άλλες σημαντικότατες φυλές αλόγων, και μάλιστα η καθαρόαιμη αγγλική φυλή, με τα ταχύτερα άλογα στον κόσμο, η αγγλοαραβική φυλή και πολλές άλλες.

http://anthologio.wordpress.com/2012/12/09/%CF%8D-%CF%8D-%CE%AD/

Επισκέπτης

"Horses In My Dreams"-PJ Harvey

Horses in my dreams
Like waves, like the sea
They pull out of here
They pull, they are free

Rode a horse around the world
Along the tracks of a train
Broke the record, found the gold
Set myself free again

I have pulled myself clear

Horses in my dreams
Like waves, like the sea
On the tracks of a train
Set myself free again

I have pulled myself clear